AJNEKLAJNE  
 
  5 METODY I NARZĘDZIA ANALIZY SYTUACJI FINANSOWEJ FIRMY 29.03.2024 15:58 (UTC)
   
 
 
 
METODY I NARZĘDZIA ANALIZY    SYTUACJI FINANSOWEJ FIRMY
 
1. Sprawozdania finansowe jako podstawa oceny firmy
 
1.1. Bilans
 
            Bilans jest zestawieniem składników majątku przedsiębiorstwa (aktywów) oraz źródeł jego finansowania (pasywów) na dany moment.
Bilans można sporządzić na dowolny moment, jednak najczęściej sporządza się go na koniec roku[1].
W zależności od przeznaczenia, bilans jest dokumentem dla rachunkowego zamknięcia danego okresu sprawozdawczego (bilans zamknięcia zwany również bilansem końcowym) oraz równolegle dokumentem otwarcia kolejno następującego okresu sprawozdawczego (bilans otwarcia lub inaczej bilans początkowy).
Bilans prezentuje sytuację firmy w ujęciu statycznym. Natomiast porównanie danych bilansów za kolejne okresy sprawozdawcze pozwala na określenie zmian wielkości i struktury majątku oraz źródeł jego finansowania. Takie porównanie tworzy zatem dynamiczny obraz przedsiębiorstwa.
            Układ i treść bilansu jest ograniczona przepisami prawnymi[2]. Tak ujednolicona forma sprawozdania, daje możliwość porównania danych bilansowych różnych firm ze względu na jednorodność ekonomicznych treści poszczególnych pozycji aktywów i pasywów.
Bilans może być sporządzony w układzie poziomym bądź pionowym. Poziomy układ bilansu jest formą dwustronnej tabeli, gdzie aktywa wykazane są po lewej stronie tabeli, a korespondujące z nimi pasywa po prawej. W układzie pionowym najpierw wyszczególnione są pozycje aktywów, a dopiero pod nimi pozycje pasywów[3].
Przyjmując za podstawę stopień szczegółowości danych ujętych w sprawozdaniu finansowym, opracowuje się bilans w dwóch wersjach:
-     o standardowym zestawie informacji zgodnych z ustawą o rachunkowości lub rozszerzonym, jeżeli wynika to z potrzeb podmiotu gospodarczego,
-     o uproszczonym zestawie informacji, ograniczających się do pozycji oznaczonych literami i cyframi rzymskimi.
Bilanse w formie skróconej (uproszczonej) mogą być wykorzystywane dla celów analizy, lecz przede wszystkim są sporządzane z myślą o odbiorcach zewnętrznych. Na ich podstawie odbiorcy mogą ocenić efektywność finansową firmy w takim stopniu jaki zapewnia bilans szczegółowy, niezależnie od znajomości zasad rachunkowości. Oba bilanse sporządzane są według tych samych zasad, różnią się tylko bardziej lub mniej szczegółową formą prezentacji danych.
Bilans jak sugeruje nazwa, oznacza równowagę stron. System podwójnego zapisu księgowego, na którym opierają się konta, sprawia że dla każdego składnika pasywów tworzy się korespondujący z nim składnik aktywów[4].
suma aktywów = suma pasywów
Ogólną konstrukcję bilansu przedstawia poniższy rysunek:
 
 
AKTYWA
PASYWA
Majątek trwały
Kapitały własne
 
 
długoterminowe
Majątek obrotowy
Kapitały obce
 
 
 
krótkoterminowe
Suma bilansowa aktywów
Suma bilansowa pasywów
Rys.5. Uproszczony schemat bilansu
Źródło: T. Jachna, M. Sierpińska, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa
             1998, s. 43.
 
Aktywa to ogół składników majątkowych zaangażowanych w przedsiębiorstwie, stanowiących jego własność[5]. Wartościowe ujęcie aktywów w bilansie przybiera formę rzeczową (środki trwałe, materiały, produkcja nie zakończona, produkty gotowe) lub tylko wartościową (środki pieniężne, należności, papiery wartościowe).
Kolejność uszeregowania składników majątkowych aktywów, jest podyktowana rosnącym stopniem ich płynności finansowej, co oznacza łatwość z jaką mogą być zamienione na gotówkę i wykorzystane do terminowego regulowania zobowiązań.
Pasywa stanowią źródła finansowania zaangażowanego majątku przedsiębiorstwa, a mogą mieć charakter własny i obcy[6]. W przeciwieństwie do aktywów pasywa są wyrażane jedynie wartościowo. W bilansie składniki pasywów zestawiono według rosnącego stopnia wymagalności, czyli pilności zwrotu.
 
W obowiązującym układzie bilansu (załącznik nr 1) stronę aktywów tworzą trzy podstawowe grupy.
Grupa A - majątek trwały - obejmująca składniki o okresie użytkowania dłuższym niż jeden rok a ich wartość netto jest na tyle wysoka, że jednorazowe odpisanie ich wartości w koszty mogłoby doprowadzić do zniekształcenia wyniku finansowego przedsiębiorstwa. Składniki majątku trwałego podlegają amortyzacji według stawek w obowiązującym planie amortyzacji (ogłaszany przez Ministerstwo Finansów). Amortyzacja stanowi pieniężny wyraz zużywania się środków trwałych (wartości niematerialnych i prawnych), zmieniając - poprzez okresowe odliczenia - wartość początkową tych środków (wartości niematerialnych i prawnych) w miarę ich zużywania się[7].
W majątku trwałym wydziela się cztery podgrupy aktywów:
Wartości niematerialne i prawne - za które uważa się koszty nabycia praw majątkowych (np. prawo użytkowania wieczystego gruntu, prawa autorskie, patenty, licencje, oprogramowanie komputerów itp.), a także koszty organizacji związane z założeniem firmy, wartość firmy oraz koszty prac rozwojowych.
Rzeczowy majątek trwały - obejmuje wartość nabytych gruntów, budynków i budowli, maszyn i urządzeń technicznych, środków transportu, a także wartość inwestycji będących w toku oraz zaliczek udzielonych na poczet inwestycji.
Finansowy majątek trwały - dotyczy zaangażowanych środków pieniężnych przedsiębiorstwa w innych podmiotach gospodarczych w postaci udziałów, papierów wartościowych (np. obligacji, długoterminowych weksli), udzielonych długoterminowych pożyczek oraz długoterminowych lokat pieniężnych.
Należności długoterminowe - są to należne sumy, które zostaną spłacone przedsiębiorstwu po okresie dłuższym niż 1 rok.
Grupa B - majątek obrotowy - wykazuje składniki majątku nie zaliczone do majątku trwałego. W majątku obrotowym wydziela się cztery podgrupy aktywów.
Zapasy - określają rzeczowe składniki majątku obrotowego takie jak: zapasy materiałów, produkcji w toku, wyrobów gotowych, towarów oraz nie rozliczone do dnia sporządzenia bilansu zaliczki na poczet dostaw towarów i materiałów.
Należności i roszczenia - to stan należności krajowych i zagranicznych obejmujących kwoty należne przedsiębiorstwu z tytułu dostaw, robót i usług, wynagrodzeń za pracę, nadpłaconych podatków, ceł. Do grupy tej zalicza się również kwoty należności krótko i długoterminowe będące przedmiotem roszczeń spornych, co do których toczy się postępowanie sądowe.
Papiery wartościowe przeznaczone do obrotu - ujmują udziały lub akcje własne przedsiębiorstwa, przeznaczone do zbycia oraz obce papiery wartościowe przeznaczone do odsprzedaży (krótko i długoterminowe) o okresie wymagalności powyżej trzech miesięcy od daty ich wystawienia. Mogą to być: akcje, obligacje, bony skarbowe, papiery komercyjne przedsiębiorstw, czeki weksle.
Środki pieniężne - to stan środków pieniężnych zawierających zarówno gotówkę w kasie jak i środki pieniężne na kontach bankowych. Pozycja wykazuje także wartość czeków i weksli obcych o terminie płatności w ciągu trzech miesięcy od daty wystawienia.
Grupa C - Rozliczenia międzyokresowe - obejmują koszty powstałe w danym roku obrotowym, których rozliczenie przypada na następne lata (np. koszty remontów budynków poniesione przed przekazaniem ich do użytkowania). Grupa ta obejmuje również inne rozliczenia międzyokresowe występujące w przedsiębiorstwie na końcu roku bilansowego np. nadwyżka podatku dochodowego od osób prawnych, który stanowi zobowiązanie zaliczane do obowiązkowych obciążeń wyniku finansowego, dotyczącego danego roku obrotowego.
 
Podział pasywów na kapitały własne i obce ma istotne znaczenie, gdyż jest odzwierciedleniem w jakim stopniu działalność przedsiębiorstwa jest sfinansowana przez fundusze własne, a w jakim stopniu przez zaciągnięte pożyczki.
Struktura kapitałów finansujących aktywa decyduje o poziomie ryzyka finansowego, które mierzone jest stosunkiem kapitału obcego do kapitału własnego.
Uporządkowanie strony pasywów według stopnia pilności ich zwrotu determinuje kolejność wykazywanych grup źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa. W pierwszej kolejności ujęty jest kapitał własny, następnie zobowiązania długoterminowe, obejmujące kredyty i pożyczki z terminem płatności powyżej 1 roku, w dalszej kolejności zobowiązania krótkoterminowe. Kapitały własne wraz z zobowiązaniami długoterminowymi stanowią kapitały stałe , zaangażowane w działalności przedsiębiorstwa na dłuższy czas[8].
Kapitały stałe = kapitały własne + zobowiązania długoterminowe
 
Po stronie pasywów wydzielono pięć grup źródeł finansowania majątku przedsiębiorstwa.
Grupa A - Kapitał (fundusz) własny - odnosi się do ogółu środków finansowych będących własnością przedsiębiorstwa i pozostających w jego stałej dyspozycji. Kapitał własny oznacza roszczenie właściciela lub właścicieli do aktywów jednostki pomniejszonych o sumę zobowiązań. Innymi nazwami używanymi do określenia kapitału własnego są: kapitał akcjonariuszy lub udziały akcjonariuszy, udziały własne[9][BKHZ1] .
 
Kapitał własny = aktywa ogółem - zobowiązania ogółem
 
Grupa ta zawiera następujące pozycje:
Kapitał (fundusz) podstawowy - przybiera różne nazwy w zależności od formy prawnej przedsiębiorstwa. I tak w spółkach akcyjnych jest to kapitał akcyjny, w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością kapitał zakładowy, w spółdzielniach fundusz udziałowy a w przedsiębiorstwach państwowych fundusz założycielski. Kapitał podstawowy stanowi wartość kapitału jaki wspólnicy wnoszą w chwili zakładania spółki zgodnie z wysokością określoną w umowie.
Należne lecz nie wniesione wkłady na poczet kapitału podstawowego - to ta część wkładów kapitału podstawowego, która została zadeklarowana przez udziałowców a faktycznie zostanie wniesiona dopiero na żądanie władz spółki.
Kapitał (fundusz) zapasowy - tworzony jest ze sprzedaży akcji powyżej ich wartości nominalnej. Kodeks Handlowy nakłada na spółki akcyjne obowiązek przelewania części zysku na ten kapitał.
Kapitał (fundusz) rezerwowy z aktualizacji wyceny - pozycja ta ma znaczenie techniczne. W związku z inflacją dokonuje się przeszacowania wartości środków trwałych w celu zlikwidowania znacznych rozbieżności między ich ceną księgową a rynkową. Zwiększenie wartości aktywów - według zasad bilansu - wymaga zwiększenia wartości po stronie pasywów.
Pozostałe kapitały (fundusze) rezerwowe - zabezpieczają nadzwyczajne straty i wydatki.
Nie podzielony wynik finansowy z lat ubiegłych - wykazuje nie podzielony zysk lub stratę z lat ubiegłych.
Wynik finansowy netto roku obrotowego - pozycja przedstawiająca zysk/stratę netto z bieżącego roku.
Grupa B - Rezerwy - obejmuje kapitał zarezerwowany na podatek dochodowy od osób prawnych lub fizycznych oraz wynikające z tego tytułu różnice (np. rezerwę na przejściową dodatnią różnicę między wyższym podatkiem dochodowym, zaliczonym do obowiązkowych obciążeń a niższym zobowiązaniem podatkowym) . Pozostałe rezerwy to zabezpieczenie przed pewnymi lub prawdopodobnymi stratami z operacji gospodarczych.
Grupa C - Zobowiązania długoterminowe - obejmuje zobowiązania, których termin wymagalności jest dłuższy niż 1 rok. Składają się na nie: długoterminowe pożyczki, obligacje, i inne papiery wartościowe oraz długoterminowe kredyty bankowe.
Grupa D - Zobowiązania krótkoterminowe - obejmuje zobowiązania o terminie płatności do 1 roku (pożyczki obligacje, kredyty bankowe, zaliczki na poczet dostaw, zobowiązania z tytułu dostaw, wekslowe, z tytułu podatków, wynagrodzeń).
Grupa E - Rozliczenia międzyokresowe i przychody przyszłych okresów - to rezerwa na wydatki przyszłych okresów, których koszty przypadają na bieżący rok obrotowy. Druga pozycja to przychody dotyczące przyszłych okresów następujących po roku obrotowym.
Analiza bilansu jako źródło informacji o stanie majątku firmy i źródłach jego finansowania, daje podstawy do wstępnej oceny sytuacji majątkowej i finansowej przedsiębiorstwa. Rozwinięciem wstępnej analizy bilansu jest analiza wskaźnikowa, która ma charakter bardziej szczegółowy i bada przede wszystkim relacje mające istotny wpływ na wynik finansowy oraz stopę zwrotu i wzrost wartości firmy.
Wstępna analiza bilansu polega na badaniu:
-     struktury majątkowej w oparciu o wskaźniki struktury aktywów,
-     struktury kapitałowej w oparciu o wskaźniki struktury pasywów,
-     struktury kapitałowo - majątkowej[10].
 
Ocenę sytuacji majątkowej przedsiębiorstwa można przeprowadzić za pomocą wskaźników dynamiki oraz wskaźników struktury[11]. Wskaźnikiem ilustrującym ogólne zmiany w wielkości majątku, a także rozmiar tych zmian w ciągu okresu (roku) objętego badaniem jest:
 
wskaźnik zmiany stanu majątku = * 100                                             
Wyraża on procentową relację wartości majątku na koniec okresu (roku) sprawozdawczego do wartości majątku na koniec okresu (roku) wcześniejszego.
Adekwatne wskaźniki można ustalić dla poszczególnych grup aktywów, w zależności od stopnia szczegółowości analizy.
Wartość wskaźnika przekraczająca 100% świadczy o rosnących zdolnościach produkcyjnych, natomiast poniżej 100% oznacza zmniejszanie się tych zdolności.
            W badaniu struktury majątku podstawową rolę odgrywają dwa rodzaje wskaźników:
1)  syntetyczne wskaźniki struktury aktywów:
wskaźnik majątku trwałego = 
 
wskaźnik majątku obrotowego = 
 
Powyższe wskaźniki wyrażają procentowy udział majątku trwałego oraz obrotowego w aktywach ogółem.
Ponadto, badaniu podlega udział poszczególnych składników majątku trwałego i majątku obrotowego w aktywach ogółem.
W celu uzyskania bardziej szczegółowego obrazu sytuacji majątkowej firmy wykorzystuje się wskaźniki dotyczące struktury wewnętrznej danej grupy np.: udział w majątku trwałym przedsiębiorstwa jego składników rzeczowych, wartości niematerialnych i prawnych, lokat finansowych, a w majątku obrotowym udział zapasów, należności i środków pieniężnych.
 
2)  Wskaźnik stopnia unieruchomienia majątku (A):
 
A =  * 100
 
zwany również stopniem elastyczności, obrazuje zdolność dostosowania się przedsiębiorstwa do zmian rynkowych. Wraz ze wzrostem wartości wskaźnika powyżej 100% maleje elastyczność firmy, gdyż znaczna część majątku jest unieruchomiona i występują wysokie koszty stałe. W tych warunkach firma nie ma możliwości szybkiego dostosowania się do nagłych zmian.
Składniki majątkowe przedsiębiorstwa służą do zarobkowania jak i do zabezpieczania zobowiązań wobec wierzycieli.
Stopień płynności składników majątkowych jest wyznacznikiem, który decyduje o bezpośrednim udziale majątku obrotowego w osiąganiu zysku. Natomiast udział majątku trwałego w tym procesie, ze względu na długi okres zaangażowania w przedsiębiorstwie, na charakter pośredni. Zatem przedsiębiorstwo powinno starać się o utrzymanie majątku trwałego na poziomie, który jest niezbędny do prowadzenia działalności.
Struktura majątkowa przedsiębiorstwa jest uzależniona w dużej mierze od specyfiki działalności gospodarczej. W przedsiębiorstwie przemysłowym udział majątku trwałego w ogólnej strukturze majątkowej jest wyższy, niż w przedsiębiorstwie usługowym, ze względu na zaangażowanie w procesie produkcji maszyn i urządzeń o znacznej wartości.
Ocena struktury kapitału, będąca jednym z elementów badania sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, obejmuje badanie relacji między poszczególnymi rodzajami kapitału, a łączną wartością pasywów oraz badanie relacji pomiędzy różnymi rodzajami kapitału.
            Podobnie jak w ocenie sytuacji majątkowej, ocena sytuacji finansowej przedsiębiorstwa może być przeprowadzona w oparciu o wskaźniki dynamiki tj.:
 
wskaźnik zmiany kapitału ogółem = 
 
ukazujący zmiany jakie dokonały się w ciągu okresu (roku) sprawozdawczego w wielkości kapitału ogółem.
Wskaźnik ten, wskazuje na kierunek i rozmiar zmiany kapitału ogółem. Odpowiada wielkością wskaźnikowi zmiany majątku ogółem.
W ten sam sposób możemy obliczyć wskaźniki zmiany kapitału własnego i kapitału obcego.
Zmieniające się wartości tych wskaźników dodatkowo informują o zmianie struktury kapitałów.
            W analizie struktury pasywów stosuje się następujące rodzaje wskaźników:
1)  Syntetyczne wskaźniki struktury pasywów.
 
wskaźnik udziału kapitału własnego = 
 
       wskaźnik udziału kapitału obcego =  * 100
 
Pierwszy z nich wskazuje na udział kapitału własnego w finansowaniu przedsiębiorstwa, drugi natomiast wyrażą stopień jego zadłużenia. W celu uzyskania oceny o zwiększonym stopniu szczegółowości ustala się takie same wskaźniki dla części składowych kapitału własnego i kapitału obcego.
 
2)  Wskaźnik struktury pasywów (B).
 
B =  * 100
 
Wskaźnik ten określa niezależność i siłę finansową przedsiębiorstwa, informuje bowiem o zaangażowaniu kapitałów własnych w finansowaniu działalności podmiotu. Stąd zwany jest również wskaźnikiem samofinansowania. Odwrotnością miernika samofinansowania jest wskaźnik zadłużenia (napięcia), który określa wielkość długu przedsiębiorstwa, a równocześnie zdolność lub niezdolność do dalszego zaciągania kredytów.
 
wskaźnik zadłużenia =  * 100
 
Wartość wskaźnika większa od 1 lub 100 oznacza dominację kapitału obcego w finansowaniu działalności przedsiębiorstwa, a wartość niższa od 1 lub 100 oznacza dominację kapitału własnego.
Przedmiotem badań struktury kapitałowo - majątkowej są powiązania pozycji aktywów z pozycjami pasywów. Badanie to należy rozpocząć od ustalenia stopnia pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym według wskaźnika[12]:
 
wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym =  * 100
 
W sytuacji pełnego pokrycia majątku trwałego kapitałem własnym zostaje zachowana reguła finansowania zwana złotą regułą bilansową. W myśl tej reguły trwałe składniki majątku przedsiębiorstwa powinny być sfinansowane kapitałem własnym, ze względu na długi okres zaangażowania ich w przedsiębiorstwie.
 
Kolejną ważną relację stanowi ustalenie stopnia pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym:
 
wskaźnik pokrycia majątku trwałego kapitałem stałym =  * 100
 
Kwota kapitału stałego powinna być większa od wartości bilansowej majątku trwałego, co zapewnia pokrycie tym kapitałem części środków obrotowych. Taka polityka finansowa gwarantuje bezpieczeństwo bieżącego regulowania zobowiązań płatniczych.
            W odróżnieniu od majątku trwałego, środki obrotowe są finansowane kapitałami krótkoterminowymi (zobowiązaniami i kredytami) ponieważ uczestniczą w regularnie powtarzających się operacjach nie przekraczających jednego roku. Zależność tą wyraża wskaźnik:
 
              wskaźnik pokrycia
majątku obrotowego kapitałami =  * 100
              krótkoterminowymi
 
Jeżeli kapitał krótkoterminowy w pełni pokrywa majątek obrotowy, to mamy do czynienia z tzw.: złotą regułą bilansową w stosunku do obrotowych składników majątku.
Przestrzeganie tych reguł finansowania warunkuje utrzymanie równowagi finansowej przez przedsiębiorstwo.
            W celu zmniejszenia ryzyka wynikającego z unieruchomienia części środków obrotowych, w finansowaniu środków obrotowych zaangażowany jest również częściowo kapitał stały, określany jako kapitał obrotowy (operacyjny, pracujący).

 Kapitał obrotowy = kapitał stały - majątek trwały
 

 
 

O ile dopuszcza się sytuację niepełnego sfinansowania majątku trwałego kapitałem własnym, to wielkość kapitału stałego powinna przewyższać wartość majątku trwałego, gdyż z kapitału stałego przedsiębiorstwo finansuje także stałe potrzeby obrotu. Stąd analiza pokrycia majątku trwałego łączy się z analizą kapitału obrotowego. Kapitał obrotowy jest płynną rezerwą zabezpieczającą zapotrzebowanie na fundusze spowodowane nieprzewidzianymi sytuacjami jakie niesie działalność gospodarcza np. zmniejszenie się rotacji zapasów i należności.
Kapitał obrotowy może być :
-     dodatni - gdy majątek obrotowy przewyższa zobowiązania bieżące. Jest to najbardziej typowa sytuacja,
-     zerowy - gdy majątek obrotowy jest równy zobowiązaniom bieżącym,
-     ujemny - gdy majątek obrotowy jest mniejszy niż zobowiązania bieżące. Oznacza to, że część środków trwałych sfinansowana jest przez zobowiązania bieżące.
 
 
 
 
1.2. Rachunek zysków i strat
 
Rachunek zysków i strat zwany również rachunkiem wyników - jest sprawozdaniem finansowym, w którym uzyskuje się analityczny obraz wyniku finansowego wykazanego w bilansie po stronie pasywów.
Wynik działalności gospodarczej - Wynik finansowy - jest rezultatem porównania:
-     przychodów uzyskanych ze sprzedaży wyrobów, robót i usług z kosztami ich osiągnięcia,
-     przychodów uzyskanych ze sprzedaży towarów (w tym także materiałów) z wartością sprzedanych towarów (w tym materiałów) w cenach nabycia (zakupu) i kosztów działalności handlowej,
-     pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych,
-     przychodów i kosztów finansowych,
przychodów (zysków) i kosztów (strat) nadzwyczajnych[13].
Rachunek zysków i strat dostarcza podstawowych informacji o obrotach (przychodach) spółki i ponoszonych kosztach a także o rozmiarach osiąganych zysków lub strat[14].
Dla dokonania oceny wyników działalności gospodarczej przedsiębiorstwa, dane zawarte w bilansie wymagają uzupełnienia o informacje ujęte w rachunku zysków i strat. Konieczność ta jest podyktowana tym, że bilans przedstawia stan zasobów majątkowych oraz źródeł ich finansowania na określony moment czasowy, natomiast rachunek zysków i strat, operując wielkościami strumieniowymi rejestruje dopływ i odpływ środków finansowych do przedsiębiorstwa w danym okresie czasu.
Wzór obowiązującego układu rachunku zysku i strat zawiera załącznik nr 2.
Ustawa o rachunkowości dopuszcza możliwość sporządzania rachunku wyników w dwóch wariantach, różniących się między sobą sposobem ujęcia kosztów:
a)  wariant porównawczy - przyjmuje za podstawę ujmowanie całkowitych kosztów poniesionych w danym okresie sprawozdawczym według układu rodzajowego, a więc koszty produkcji sprzedanej i produkcji nie zakończonej,
b)  wariant kalkulacyjny - opiera się na grupowaniu kosztów związanych z wytworzeniem w układzie kalkulacyjnym czyli poniesionych kosztów na sprzedaży w danym okresie obrachunkowym.
Oba warianty mogą występować w postaci tabeli dwustronnej, zawierającej po jednej stronie koszty i straty, a po drugiej przychody i zyski, jak również w układzie pionowym ukazującym najpierw dochody i koszty działalności operacyjnej a później dochody i koszty działalności finansowej.
Wynik finansowy ustalany na podstawie rachunku zysków i strat jest różnicą między przychodem osiągniętym w określonym czasie a kosztem jego uzyskania.
W przypadku uzyskania dodatniego wyniku finansowego, przedsiębiorstwo jest zyskowne co świadczy o jego rentowności, natomiast poniesienie straty, jako ujemnego wyniku finansowego oznacza, że działalność przedsiębiorstwa ma charakter deficytowy.
Układ warstwowy rachunku zysku i strat wyróżnia kilka poziomów tworzenia wyniku finansowego, z których najważniejsze to:
-     poziom eksploatacyjny,
-     poziom finansowy,
-     poziom nadzwyczajny[15].
Zyski (straty) z działalności przedsiębiorstwa składają się z następujących elementów, z których każdy informuje o innym aspekcie działalności przedsiębiorstwa:
1.  zyski (straty) osiągane w wyniku działalności podstawowej, która jest statutowym zadaniem przedsiębiorstwa,
2.  zyski (straty) z innych dodatkowych sfer działalności,
3.  zyski (straty) nadzwyczajne.
Etapy tworzenia wyniku finansowego prezentuje poniższy rysunek:
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Wynik na działalności operacyjnej
Wynik na działalności finansowej
 

 
 
 
 
 

                                                                              ±
                                     

Wynik brutto na działalności gospodarczej
Straty i zyski nadzwyczajne
 

 
 
 
 
 
 

                                                                              ±
 

 
Wynik brutto
                                      

 
 

Obowiązkowe zmniejszenia zysku
 

 
 
 

                                                                              -
                                      

Wynik netto
(Zysk netto lub strata netto)
 

 
 
 
 
 

Rys.6. Struktura wyniku finansowego.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie J. Matuszewicz, P. Matuszewicz, Rachunkowość od podstaw (w świetle ustawy o rachunkowości), FINANS-SERVICE, Warszawa 1995, s.297.
 
Poszczególne poziomy tworzenia wyniku finansowego charakteryzuje kilka cząstkowych wyników:
-     wynik brutto na sprzedaży,
-     wynik na sprzedaży,
-     wynik na działalności operacyjnej,
-     wynik brutto na działalności gospodarczej,
-     wynik brutto,
-     wynik netto.
Wynik brutto na sprzedaży - jest   ujęty wyłącznie w    wariancie    kalkulacyjnym (wersja 2) rachunku wyników. Stanowi on bowiem różnicę między przychodami ze sprzedaży a technicznym kosztem wytworzenia sprzedanych produktów. Techniczny koszt wytworzenia sprzedanych wyrobów obejmuje koszty zużycia surowców i materiałów, płace pracowników i inne koszty wytworzenia bez amortyzacji. Tym samym zysk brutto na sprzedaży zawiera także koszty sprzedaży i koszty zarządu.
Wynik na działalności operacyjnej - osiągany jest ze sprzedaży wyrobów, towarów i usług (działalność podstawowa), a także z pozostałej działalności operacyjnej np. dochody z czynszów. Wynik na działalności operacyjnej obejmuje:
-     wynik na sprzedaży,
-     wynik na pozostałej działalności operacyjnej.
Wynik na sprzedaży - jest różnicą między sumą należnych przychodów ze sprzedaży produktów i towarów wyrażonych w rzeczywistych cenach sprzedaży z uwzględnieniem należnych dopłat i upustów, a wartością sprzedanych produktów, towarów określonych według kosztów wytworzenia lub cen nabycia towarów.
Wynik na sprzedaży ze względu na swój ciągły i regularny charakter jest głównym czynnikiem rzutującym na wielkość osiąganego i przewidywanego zysku z działalności produkcyjnej, handlowej, usługowej.
Wynik operacyjny działalności podstawowej jest skorygowany o wynik na pozostałej działalności przedsiębiorstwa będący różnicą pomiędzy przychodami ze sprzedaży składników majątku trwałego jak również pozostałymi przychodami, a pozostałymi kosztami operacyjnymi, na które składają się: wartość sprzedanych składników majątku trwałego i pozostałe koszty operacyjne.
Wynik na działalności operacyjnej przedsiębiorstwa jest miarą tzw. siły dochodowej przedsiębiorstwa, przez którą rozumie się zdolność firmy do ciągłego osiągania zysków.
Przedsiębiorstwo uzyskuje przychody nie tylko z bieżącej działalności podstawowej, ale również z operacji finansowych takich jak: przychody ze sprzedaży papierów wartościowych, przychody z udziałów w spółkach, dywidendy, odsetki od udzielonych kredytów, pożyczek itp. Przychody z operacji finansowych pomniejszone o ich koszty łącznie z wynikiem na działalności operacyjnej tworzy zysk brutto na działalności gospodarczej.
Wynik nadzwyczajny, zgodnie z ustawą o rachunkowości stanowi różnice pomiędzy zrealizowanymi zyskami nadzwyczajnymi, a poniesionymi stratami    nadzwyczajnymi.
Należy podkreślić że, w ustawie o rachunkowości przez zyski i straty nadzwyczajne - rozumie się skutki finansowe zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością jednostki, a w szczególności spowodowanych zdarzeniami losowymi, zaniechaniem lub zawieszeniem pewnego rodzaju działalności (w tym również istotną zmianą metod produkcji lub sprzedażą zorganizowanej części jednostki) oraz postępowaniem układowym lub naprawczym[16].
W związku z tak przyjętą klasyfikacją zysków i strat nadzwyczajnych wiele pozycji ujmowanych dotychczas jako zyski i straty nadzwyczajne jest obecnie zaliczanych do pozostałych przychodów i kosztów operacyjnych np.: przychody i koszty spowodowane sprzedażą, likwidacją środków trwałych.
            Wynik z działalności finansowej (obcy) i wynik nadzwyczajny mają charakter wyniku neutralnego[17]. Fakt, że nie jest on wynikiem ciągłych procesów - jak ma to miejsce w przypadku wyniku na działalności operacyjnej - lecz raczej przypadkowych działań stwarza duże trudności określania tego wyniku w planowaniu finansowym.
            Wynik brutto na działalności gospodarczej, skorygowany o przychody i koszty nadzwyczajne daje wynik brutto, który stanowi podstawę opodatkowania podatkiem dochodowym od osób prawnych i podlega innym obowiązkowym obciążeniom. Tak skorygowany wynik brutto staje się wynikiem netto tj. wynikiem bilansowym.
Wielkość wyniku finansowego otrzymanego w postaci zysku netto - zysku do podziału - wpływa na poziom rentowności, jest źródłem zasilania kapitału własnego oraz rozliczeń z akcjonariuszami i udziałowcami.
Podobnie jak w bilansie dokonanie wstępnej analizy rachunku wyników polega na ustaleniu i ocenie jego struktury oraz dynamiki w różnych przekrojach. Pozwala ona na rozpoznanie zmian jakie zaszły w wielkości składowych wyniku finansowego w zakresie osiągniętego zysku lub też poniesionej straty.
Analizę dynamiki danych rachunku zysków i strat można przeprowadzić poprzez porównawczą ocenę wskaźników dynamiki poszczególnych czynników z wyróżnieniem tych, które w istotny sposób wpływają na poziom wyniku finansowego.
Ocena struktury rachunku zysków i strat jest badaniem relacji poszczególnych jego składników w stosunku do ogólnej wielkości przychodów ze sprzedaży.
Występująca inflacja w pewnym stopniu zniekształca wyniki strumieni pieniężnych ujętych w rachunku zysków i strat. Dlatego przy dokonywaniu wstępnej analizy należy korygować otrzymane wyniki o wskaźnik inflacji. Ważną jest umiejętność odróżnienia zysku nominalnego (wg cen bieżących) od zysku realnego (po uwzględnieniu wpływu inflacji).
 
 
1.3. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych
           
Pozycję finansową przedsiębiorstwa ocenia się najczęściej w oparciu o następujące kryteria: rentowność, ryzyko, płynność, niezależność finansową.[18]
Bilans (ocena zasobów) oraz rachunek zysków i strat (ocena strumieni) pomimo dużej wartości poznawczej, nie odzwierciedlają w pełni sytuacji finansowej przedsiębiorstwa. Sprawozdania te prezentują bowiem jedynie statyczne wielkości opisujące przedsiębiorstwo i skumulowane wyniki procesów zachodzących w jego działalności. Analiza przeprowadzona na podstawie tych sprawozdań pomija wiele informacji niezbędnych do oceny rzeczywistej sytuacji finansowej, a zwłaszcza płynności finansowej.
            W gospodarce rynkowej utrzymanie płynności - rozumianej jako - zdolności do bieżącego regulowania zobowiązań , jest podstawą bytu przedsiębiorstwa. Przyczyną upadłości firm jest przede wszystkim trwałe zaprzestanie płacenia długów, a nie strata bilansowa. Z tego względu kontrola kierunków rozdysponowania środków pieniężnych oraz źródeł ich pozyskania jest bardzo istotna.[19]
Jednym z podstawowych narzędzi analizy sytuacji finansowej firmy jest sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych (cash flow), którego wzór przedstawia załącznik nr 3. Sprawozdanie to informuje o wpływach i wydatkach środków pieniężnych[20] jednostki gospodarczej w danym roku obrotowym, dzieląc je na przepływy z działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej. Taka konstrukcja pozwala na poznanie, ocenę i porównanie sposobu wygospodarowania płynnych środków przez przedsiębiorstwo oraz kierunki ich wydatkowania.
Skoncentrowanie się w tym sprawozdaniu na pieniądzu jest spowodowane tym, że płynne środki pieniężne są niezbędne do realizacji podejmowanych przedsięwzięć, spłaty zadłużenia, wypłaty dywidend.
Przepływy środków pieniężnych są to - wpływy pozyskanych przez. przedsiębiorstwo środków pieniężnych i wydatki, czyli ich rozdysponowanie.[21]
            Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych sprawdza się na podstawie danych zawartych w bilansie, rachunku zysków i strat, wybranych danych występujących w informacji dodatkowej oraz danych ewidencji księgowej, która dostarcza informacji o kwotach rzeczywiście uzyskanych i wypłaconych przez przedsiębiorstwo (a nie tylko ujętych memoriałowo).
            Sporządzenie sprawozdania z przepływu środków pieniężnych rozpoczyna się od ustalenia nadwyżki finansowej w okresie sprawozdawczym jest ona określana według formuły:[22]
 
nadwyżka finansowa (cash flow) = zysk netto + amortyzacja
 
Ujęcie amortyzacji w nadwyżce finansowej jest podyktowane faktem, iż amortyzacja to składnik kosztów, których równowartość nie wymaga wydatku pieniężnego. Równowartość amortyzacji zaliczanej do kosztów, znajduje swoje odbicie w uzyskiwanych wpływach gotówkowych od odbiorców, w drodze realizacji należności z tytułu przychodów ze sprzedaży. Tym samym dla potrzeb oceny przepływów środków pieniężnych może być traktowana na równi zyskiem.
Wpływ amortyzacji na wielkość zysku można ująć w postaci następujących relacji:
-     wzrost amortyzacji majątku trwałego zwiększa koszty, a tym samym zmniejsza zysk,
-     zmniejszenie amortyzacji majątku trwałego zmniejsza koszty, a tym samym zwiększa zyski.
            Obok zysku netto i amortyzacji, innymi źródłami przychodów, z których korzysta przedsiębiorstwo są:
-     zwiększenie kapitałów własnych w wyniku dopłat udziałów do funduszu założycielskiego,
-     zwiększenie stanu zobowiązań z tytułu kredytów bankowych, pożyczek, zobowiązań wobec dostawców, pracowników,
-     zmniejszenie stanu aktywów (sprzedaż zapasów, środków trwałych),
-     emisja nowych akcji.
Zgromadzone w ten sposób środki mogą być wykorzystane na:
-     zwiększenie majątku trwałego,
-     zwiększenie majątku obrotowego,
-     zmniejszanie wszelkich zobowiązań (spłata kredytów, pożyczek, wypłata dywidendy itp.).
            Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych dostarcza odpowiedzi na następujące pytania: jakie zmiany środków pieniężnych nastąpiły w ciągu roku obrotowego i na ile przyczyniła się do tego działalność operacyjna, inwestycyjna oraz finansowa przedsiębiorstwa.
Przepływy środków pieniężnych z działalności operacyjnej pochodzą z transakcji oraz innych zdarzeń związanych z podstawową, przynoszącą dochód działalnością podmiotu np.: wpływy środków pieniężnych ze sprzedaży produktów oraz towarów, wydatki z tytułu kosztu uzyskania przychodów. Są one źródłem informacji o tym, czy przychody przedsiębiorstwa zapewniają mu spłatę zobowiązań, wypłatę dywidend, czy może ono dokonać nowych inwestycji bez konieczności pozyskiwania środków z zewnątrz.
Środki pieniężne netto z działalności operacyjnej stanowią zysk netto skorygowany o koszty niepieniężne (+) i przychody niepieniężne (-), jak również pozycje dotyczące działalności inwestycyjnej i finansowej oraz zaangażowanie (-) i zwolnienie (+) środków w aktywach netto.
Przepływy środków pieniężnych z działalności inwestycyjnej są wynikiem zakupu lub sprzedaży długotrwale zaangażowanych aktywów, a więc środków trwałych, wartości niematerialnych i prawnych, lokat finansowych, udzielanie długoterminowych pożyczek wraz z korzyściami jakich dostarczają lokaty i udzielanie pożyczek. Działalność inwestycyjna obejmuje również zapłaty związane z nabyciem bądź sprzedażą papierów wartościowych przeznaczonych do obrotu. Przedstawiają one wielkość wydatków związanych z nakładami na zwiększenie zasobów trwale zaangażowanych w przedsiębiorstwie, które w przyszłości pozwolą na osiąganie zysków i dopływ środków pieniężnych.
Środki pieniężne netto z działalności inwestycyjnej stanowią różnicę między wpływami (+) a wydatkami (-) w działalności inwestycyjnej. Wskazuje ona na strukturę i wysokość przepływów pieniężnych tej działalności.
Przepływy środków pieniężnych z działalności finansowej są rezultatem pozyskiwania przez przedsiębiorstwo z obsługi kapitału własnego i obcego zaangażowanego w postaci kredytów i pożyczek pieniężnych krótko- i długo terminowych. Informują o wielkości środków pieniężnych pozyskanych od inwestorów i kredytobiorców, a także wielkości spłaty zobowiązań z tego tytułu.
Środki pieniężne netto z działalności finansowej są różnicą między wpływami (+) a wydatkami (-) poniesionymi na tej działalności.
Pozostałe pozycje sprawozdania to:
-     zmiana stanu środków pieniężnych netto - będąca sumą trzech strumieni przepływów pieniężnych netto: działalności operacyjnej, inwestycyjnej i finansowej, jest odzwierciedleniem całkowitej zmiany środków pieniężnych za rozpatrywany okres,
-     środki pieniężne na początek roku obrotowego - to stan początkowy środków pieniężnych, wynikający z bilansu otwarcia,
-     środki pieniężne na koniec roku obrotowego - to stan początkowy środków pieniężnych, skorygowany o sumę przepływów środków pieniężnych netto ze wszystkich trzech rodzajów działalności.
          Zmiany w stanie środków pieniężnych można ustalić wykorzystując zestawienia źródeł i zastosowań przychodów sporządzonych na podstawie danych ze sprawozdania przepływów środków pieniężnych.
W pierwszej części sprawozdania zgrupowane są wszystkie źródła zgromadzonych przez przedsiębiorstwo zasobów finansowych, działalność bieżąca i źródła zewnętrzne, natomiast druga część pokazuje sposób ich wykorzystania. Suma przychodów pomniejszona o sumę wydatków ilustruje zmiany w stanie środków pieniężnych.
Zestawienie źródeł i zastosowań przychodów wykorzystywane jest dla potrzeb planowania finansowego. Opracowana strategia rozwoju przedsiębiorstwa jest punktem wyjścia do określenia zapotrzebowania na fundusze niezbędne do realizacji planowanych przedsięwzięć w dziedzinie inwestycji, wzrostu funduszu obrotowego, zapewnienia płynności finansowej. W dalszej kolejności przedsiębiorstwo poszukuje źródeł przychodów stanowiących pokrycie tego zapotrzebowania. Ważnym jest ustalenie wielkości pozyskania funduszy ze środków własnych (zysk, amortyzacja, zmniejszenie niektórych składników majątku) i obcych, ze szczególnym uwzględnieniem ich ryzyka i kosztu pozyskania. Wielkość dochodów możliwa do osiągnięcia z tytułu zaangażowanych kapitałów wyznacza korektę zapotrzebowania na kapitał tak, aby nie ograniczać realizacji strategii np.: wydłużenie terminów płatności, zmniejszenie stanu gotówki na koncie.
          Firmy ubiegające się o dopuszczenie ich akcji do obrotu publicznego i firmy, które są w tym obrocie sporządzają sprawozdania z przepływów środków pieniężnych pozwalające określić zmiany w kapitale obrotowym.
Pierwsza część takiego sprawozdania zawiera źródła przychodów z podziałem na źródła zewnętrzne i wewnętrzne, część druga jest prezentacją sposobów zagospodarowania tych przychodów. W części trzeciej ujmuje się zmiany stanu kapitału obrotowego jako różnicę między łącznymi przychodami, a ich wykorzystaniem. Zmiana stanu kapitału obrotowego dotyczy zmian majątku obrotowego przedsiębiorstwa (zapasy, należności, środki pieniężne), zmiany zobowiązań bieżących wobec banku, dostawców oraz różnice stanu rozliczeń międzyokresowych.
          W ramach wstępnej analizy przepływów pieniężnych przeprowadza się badanie struktury wpływów i wydatków przedsiębiorstwa oraz porównania w czasie, które wskazują na kierunki rozwoju sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
 
 
2. Analiza wskaźnikowa w ocenie wyników finansowych firmy
 
2.1. Istota analizy wskaźnikowej
 
            W toku przeprowadzania analizy finansowej w pierwszej kolejności badaniu i ocenie poddawane są rozmiary zjawisk podstawowych, co daje ogólny obraz wyników i efektywności gospodarowania przedsiębiorstwa oraz jego sytuacji finansowej. Kompleksowe poznanie treści ekonomicznych zawartych w sprawozdaniach finansowych i wykorzystanie ich w procesie zarządzania umożliwia analiza wskaźnikowa, będąca rozwinięciem wstępnej analizy sprawozdań finansowych. Analizę tą, prowadzi się w oparciu o różnego rodzaju wskaźniki finansowe, określające związki i relacje między odpowiednimi składnikami sprawozdań finansowych.
Wykorzystywane w praktyce wskaźniki pogrupowane są według kryterium treści ekonomicznej. Najbardziej typowe rozwiązanie pozwala wyróżnić cztery obszary analizy wskaźnikowej, służące ocenie:
-      płynności finansowej,
-      zadłużenia,
-      sprawności działania przedsiębiorstwa,
-      rentowności.[23]
W spółkach, których akcje dopuszczone są do publicznej emisji wykorzystuje się również - wskaźniki oceny rynkowej wartości akcji i kapitału.
            Ujednolicenie treści wskaźników finansowych stwarza podstawę do ich jednoznacznej interpretacji nie tylko przez menadżerów, ale również przez współpracujące podmioty gospodarcze jakimi są: kredytodawcy, dostawcy, odbiorcy, akcjonariusze i potencjalni inwestorzy. Opierając się na pakiecie wskaźników finansowych można w sposób obiektywny ocenić osiągnięte wyniki oraz stan sytuacji finansowej.
Wynikami analizy wskaźników finansowych przedsiębiorstwa jest zainteresowanych wiele podmiotów:
-      zarządzający firmą - których uwaga koncentruje się przede wszystkim na płynności finansowej, zapotrzebowaniu na kapitał obrotowy. Ponadto wyniki analizy finansowej świadczą o tym jak kompetentnie każdy z nich wykonał swoje zadanie.
-      kredytodawcy - będą koncentrować się na zdolności firmy do samofinansowania czyli poziomu przepływów pieniężnych, płynności finansowej,
-      akcjonariusze - skupiają swoją uwagę na wysokości dywidendy, relacji zysku do ceny rynkowej akcji.
Trzeba podkreślić, że wszystkie grupy odbiorców analizy wskaźnikowej zainteresowane są zyskownością firmy.
Analiza wskaźnikowa powala na szybką i efektywna ocenę funkcjonowania firmy. Wartość metody wskaźnikowej w dużej mierze uzależniona jest od wiedzy ekonomicznej korzystających z jej wyników, czy potrafią ocenić konsekwencje kształtowania się wskaźników na określonym poziomie i na podstawie obserwowanych tendencji podejmować decyzje gospodarcze.
Pewnym ograniczeniem analizy finansowej jest to, iż ma ona charakter retrospektywny, czyli bazuje na danych dotyczących przeszłości firmy, jednak w połączeniu z analizą otoczenia może być wykorzystana do przewidywania warunków, w jakich będzie działało przedsiębiorstwo w przyszłości.
Najlepiej swoją rolę spełnia w ustabilizowanych gospodarkach rynkowych. W warunkach kształtowania się polskiej gospodarki rynkowej, wskaźniki finansowe wykazują pewne ułomności, gdyż podlegają zniekształceniom z powodu przekształceń systemowych i procesów inflacyjnych. Jednak przez zastosowanie zabiegów korygujących analiza wskaźnikowa może mieć wartość poznawczą w zarządzaniu działalnością firmy także i w obecnych warunkach funkcjonowania gospodarki polskiej.
 
 
2.1.1. Wskaźniki płynności
 
            Badanie płynności finansowej czyli zdolności płatniczej, zajmuje szczególne miejsce w ocenie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Utrzymywanie płynności finansowej przez przedsiębiorstwo w warunkach gospodarki rynkowej jest wyznacznikiem jego istnienia, a zarazem świadczy o sprawności działania w utrzymywaniu równowagi finansowej. Trwała utrata płynności finansowej z reguły oznacza upadłość firmy. Zdolność płatnicza przedsiębiorstw jest na tyle istotna w gospodarce rynkowej, że konieczna jest jej wielokierunkowa analiza. Analizę tę można przeprowadzić na podstawie danych ze standardowych sprawozdań finansowych: bilansu, rachunku zysków i strat, jak również ze sprawozdań z przepływu dochodów pieniężnych (casch flow).
Wskaźniki płynności finansowej mają za zadanie ocenę zdolności firmy do terminowego regulowania zobowiązań krótkoterminowych (bieżących) tzn. o okresie spłaty nie przekraczającym 1 roku. Są one relacją najbardziej płynnych aktywów, czyli środków obrotowych, które można stosunkowo szybko zamienić na gotówkę (zapasy, należności, środki pieniężne) do zobowiązań bieżących.
W ramach tej grupy wskaźników najczęściej stosowanymi są wskaźniki charakteryzujące 3 stopnie płynności finansowej:[24]
-     wskaźnik bieżącej płynności finansowej,
-     wskaźnik wysokiej płynności finansowej (szybki),
-     wskaźnik wypłacalności gotówkowej.
 
wskaźnik bieżącej płynności finansowej = 
 
Wskaźnik ten pokazuje ile razy aktywa bieżące pokrywają bieżące zobowiązania. Optymalny poziom wskaźnika mieści się w granicach od 1,2 do 2,0 co oznacza, że przedsiębiorstwo zachowuje równowagę finansową przy aktywach bieżących około dwukrotnie większych niż wartość bieżących pasywów. Zbyt wysoka wartość wskaźnika wskazuje na zmniejszenie udziału zobowiązań bieżących w finansowaniu działalności operacyjnej, natomiast zbyt niska, świadczy o tym, że przedsiębiorstwu grozi utrata płynności finansowej, gdyż nie posiada wystarczających zasobów gotówkowych na spłatę bieżących zobowiązań. Przedstawiony wskaźnik nie uwzględnia szybkości zamiany poszczególnych składników środków obrotowych na gotówkę.
Dlatego, w celu dokładnego zmierzenia płynności finansowej firmy, w sensie natychmiastowego dostępu do gotówki, wykorzystuje się dodatkowo wskaźnik wysokiej płynności.
 
wskaźnik wysokiej płynności (wskaźnik szybki) = 
 
Wskaźnik szybki jest bardziej rygorystycznym miernikiem krótkoterminowej płynności przedsiębiorstwa. W odróżnieniu od wskaźnika bieżącej płynności finansowej, pomija w liczniku zapasy, które w razie nagłej potrzeby mogą być trudne do zbycia, pozostawiając tam najbardziej płynne aktywa bieżące. Opisany wskaźnik powinien kształtować się w granicach 1,0 - 1,2 co oznacza wysoki stopień pokrycia zobowiązań krótkoterminowych aktywami bieżącymi o dużej płynności.
Zbliżona wartość obu wskaźników wskazuje, że firma nie utrzymuje nadmiernych zapasów, w których zamrożony jest fundusz obrotowy.
 
wskaźnik wypłacalności gotówkowej = 
 
Wskaźnik ten wyznacza relacja środków pieniężnych i gotówki, jako najbardziej płynnych aktywów bieżących do zobowiązań bieżących. Mówi jaka część zobowiązań krótkoterminowych może być uregulowana niezwłocznie, przy natychmiastowej ich wymagalności. W przypadku wskaźnika wypłacalności gotówkowej właściwie nie określa się wielkości granicznych. Kształtowanie się wskaźnika na wysokim poziomie sugeruje, że przedsiębiorstwo jest zdolne do natychmiastowego regulowania zobowiązań bieżących, ale z drugiej strony może oznaczać zamrożenie znacznych sum w kasie i na kontach bankowych, które mogły by być przeznaczone na inne cele. Dlatego większość przedsiębiorstw pracuje na niskich wskaźnikach wypłacalności gotówkowej, starając się zapewnić sobie możliwość szybkiego zebrania dodatkowych funduszy na rozwiązanie krótkotrwałych problemów z płynnością.
Analiza zmian we wskaźnikach dotyczących płynności powinna być przeprowadzona w kontekście potrzeb przedsiębiorstwa oraz pozycji jaką przedsiębiorstwo zajmuje na rynku.
Aby sformułować oceny i wnioski dotyczące płynności finansowej, należy poddać szczegółowej analizie fundusz obrotowy. Wykorzystuje się w tym celu wskaźnik określający relację funduszu obrotowego do sprzedaży netto i mnoży się ją przez liczbę dni w roku[25].
 
kapitał obrotowy w dniach obrotu =  * 360 dni
 
Wskaźnik ten wyraża liczbę dni na jaką wystarcza kapitał obrotowy. Przy wzroście sprzedaży kapitał obrotowy maleje i należy go uzupełniać proporcjonalnie do obrotu. Jeśli nie ma takiej możliwości, pojawia się niebezpieczeństwo utraty płynności finansowej przedsiębiorstwa Natomiast jeśli stosunek kapitału obrotowego do wielkości sprzedaży netto wzrasta, oznacza to, że zapotrzebowanie na kapitał obrotowy przedsiębiorstwa rośnie szybciej niż sprzedaż.
            Badanie poziomu kapitału obrotowego wymaga uzupełnienia o wskaźniki pozwalające ocenić czas rotacji poszczególnych grup środków obrotowych. Do najczęściej stosowanych wskaźników w tej grupie zalicza się:[26]
-     wskaźnik rotacji zapasów,
-     wskaźnik rotacji należności.
 
wskaźnik rotacji zapasów = 
 
Wskaźnik rotacji (obrotu) zapasów przedstawia, ile razy w ciągu roku przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy. Wzrost wskaźnika obrazuje korzystna sytuację przedsiębiorstwa, w której zmniejsza się ilość zapasów w stosunku do wzrastającej sprzedaży. Wówczas koszty magazynowania ulegają zmniejszeniu, a ponadto uwalnia się kapitał zamrożony w finansowanie zapasów. Utrzymywanie niskiego stanu zapasów jest jednocześnie ryzykowne, gdyż w momentach niespodziewanych sytuacji (np.: nagłe zwiększenie popytu na wyroby), firma nie będzie w stanie zaspokoić potrzeb swoich odbiorców i w ten sposób może być narażona na utratę klientów.
Wskaźnik rotacji zapasów może być wyrażony w liczbie dni określających, co ile dni przedsiębiorstwo odnawia swoje zapasy dla realizacji sprzedaży.
 
wskaźnik cyklu zapasów w dniach = 
 
Informuje on o szybkości obrotu zapasów. Wysoki poziom wskaźnika, oznacza wolny obrót zapasów, niski natomiast oznacza szybki obrót.
Różnorodność zapasów w przedsiębiorstwie pozwala dodatkowo na obliczenie wskaźników rotacji dla poszczególnych ich rodzajów np.: zapasy surowców i materiałów, zapasy wyrobów gotowych.
Wskaźnik rotacji należności oblicza się na podstawie wzoru:
 
wskaźnik rotacji należności = 
 
Powyższy wskaźnik określa, ile razy przedsiębiorstwo odnawia stan swoich należności w ciągu roku. Według standardów światowych wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 7,0 - 10,0. Jeżeli wskaźnik ten jest mniejszy od 7,0, to taka sytuacja może oznaczać, że w stosunku do ogólnie przyjętych norm, przedsiębiorstwo zbyt długo kredytuje swoich klientów, co oznacza, że środki pieniężne są zbyt długo zamrożone w należnościach.[27]
Wskaźnik rotacji należności może być również wyrażony w dniach, informując o liczbie dni, które są okresem oczekiwania na uzyskanie należności za swoją sprzedaż kredytową.
wskaźnik cyklu należności = 
 
Zbyt długie zamrożenie środków pieniężnych w należnościach grozi powstawaniem tzw. zatorów płatniczych w łańcuchu zależności kooperacyjno - handlowych, jest skutkiem przeterminowanych zobowiązań, co w rezultacie może prowadzić do utraty płynności finansowej nie tylko pojedynczej jednostki gospodarczej, ale również powiązanych ze sobą podmiotów gospodarczych.
 
 
2.1.2. Wskaźniki zadłużenia
 
            Zadłużenie przedsiębiorstwa wpływa ujemnie na jego zyski, a także zwiększa ryzyko będące miarą niepewności przyszłych dochodów. Każdy kto jest zainteresowany danym przedsiębiorstwem, zawsze będzie chciał zapoznać się z jego zadłużeniem (np. banki udzielające kredytów). W celu uzyskania obcych środków - zarówno krótko jak i długoterminowych - do prowadzenia działalności oraz pomnażania zysków, przedsiębiorstwo musi posiadać przede wszystkim płynność finansową, która określa jego zdolność do zaciągania kredytów krótkoterminowych. Wypłacalność natomiast dotyczy możliwości spłaty zobowiązań długoterminowych, które firma zaciąga dla sfinansowania podejmowanych przedsięwzięć inwestycyjno - modernizacyjnych.
Do oceny zadłużenia przedsiębiorstwo wykorzystuje wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia oraz wskaźniki zdolności do obsługi zadłużenia. Wskaźniki obrazujące poziom zadłużenia odnoszą się do rozmiarów do jakich przedsiębiorstwo finansuje swą działalność za pomocą środków zewnętrznych (kredytodawców) lub kapitału własnego (właściciela bądź akcjonariuszy).
Poziom zadłużenia można mierzyć przez odniesienie całkowitego długu do innych pozycji bilansu, a przede wszystkim aktywów i kapitału. Wskaźnikami służącymi do oceny tego poziomu są:
-     wskaźnik ogólnego poziomu zadłużenia,[28]
-     wskaźnik relacji zobowiązań do kapitałów własnych,[29]
-     wskaźnik zadłużenia długoterminowego,[30]
-     wskaźnik pokrycia zobowiązań długoterminowych rzeczowymi składnikami majątku.[31]
 
wskaźnik ogólnego poziomu zadłużenia =  * 100%
 
Wskaźnik ten mówi o tym, jaki jest udział kapitałów obcych w finansowaniu majątku przedsiębiorstwa. Wysoki wskaźnik sygnalizuje sytuację, w której przedsiębiorstwo może utracić zdolność spłaty długów, na skutek dużego stopnia zadłużenia. Według standardów zachodnich w firmie, w której nie została zachwiana równowaga między kapitałem obcym a kapitałem własnym, wskaźnik ten powinien oscylować w przedziale 0,57 - 0,67.[32]
 
Wskaźnik relacji zobowiązań do kapitałów własnych = 
 
Wskaźnik ten określa wzajemną relację kapitałów przedsiębiorstwa i równocześnie możliwość pokrycia zobowiązań kapitałami własnymi. Jeśli poziom wskaźnika jest wyższy od 1, to wówczas zaangażowanie kapitałów obcych w działalności przedsiębiorstwa jest większe. Wysoki udział kapitału obcego w działalności przedsiębiorstwa, świadczy o znacznym ryzyku przedsiębiorstwa i braku możliwości zabezpieczenia roszczeń wierzycieli. Natomiast przy małym udziale kapitału obcego stabilność i niezależność finansowa przedsiębiorstwa jest większa, a więc i ryzyko wierzycieli jest mniejsze. Znaczny udział kapitału własnego w finansowaniu działalności gospodarczej może wskazywać na małą dynamikę i brak perspektyw rozwoju przedsiębiorstwa, w wyniku czego ma ono trudności w pozyskiwaniu kapitału obcego.
Przedsiębiorstwa o znacznym zadłużeniu są zwykle bardziej rentowne, gdyż wykorzystują efekt dźwigni finansowej. Sytuacja taka ma miejsce kiedy rentowność aktywów przewyższa stopę oprocentowania kapitałów obcych (pozytywny efekt dźwigni finansowej). W warunkach występowania pozytywnych efektów dźwigni finansowej każdy wzrost zadłużenia, przy stałym poziomie rentowności aktywów, powoduje wzrost rentowności kapitału własnego
 
wskaźnik zadłużenia długoterminowego =  
 
Wskaźnik ten zwany jest także w literaturze wskaźnikiem ryzyka lub wskaźnikiem długu. Określa on stopień zabezpieczenia zobowiązań długoterminowych przez kapitał własny przedsiębiorstwa. Zobowiązania długoterminowe powinny pozostawać w racjonalnej proporcji do kapitałów własnych. Bank Światowy uznaje za bezpieczny, poziom wskaźnika równy 0,5. Przy wskaźniku przekraczającym 1,0 zobowiązania długoterminowe są wyższe niż kapitał własny. Zatem graniczne wartości racjonalnego wskaźnika długu powinny wynosić 0,5 - 1,0.
            Kredyty długoterminowe przedsiębiorstwa znajdują najczęściej formalno - prawne zabezpieczenie w określonym majątku trwałym. Dlatego do oceny poziomu zadłużenia firmy może być użyteczny wskaźnik zadłużenia środków trwałych:
 
         wskaźnik pokrycia zobowiązań
długoterminowych rzeczowymi = 
          składnikami majątku
 
Wartość wskaźnika na poziomie zbliżonym do 1,0 wskazuje na wyraźne zagrożenie finansowe przedsiębiorstwa. Stąd stosowany jest zwłaszcza w przedsiębiorstwach zagrożonych upadłością.
            Chcąc ocenić czy zadłużenie jest umiarkowane, czy nadmierne, należy wziąć pod uwagę zdolność firmy do obsługi długu. W tym celu wykorzystuje się następujące grupy wskaźników:
-     wskaźnik obsługi długu,
-     wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem.
Wskaźnik obsługi długu nazywany jest również wskaźnikiem wiarygodności kredytowej. Przedmiotem jego badań pozostają dwie grupy wielkości:
-     zadłużenie lub zobowiązania z tytułu zaciągniętych kredytów (raty kapitałowe + odsetki),
-     zysk przed zapłatą odsetek i opodatkowaniem lub po opodatkowaniu oraz nadwyżka środków wynikająca z przepływu środków pieniężnych.
Wskaźnik ten można obliczyć w dwóch wariantach:[33]
 
wskaźnik pokrycia obsługi długu I = 
 
Wskaźnik ten określa stopień zabezpieczenia obsługi kredytu przez zysk wygospodarowany w przedsiębiorstwie. Informuje ile razy zysk z działalności przewyższa wartość rocznych spłat kredytu i odsetek. Poziom wskaźnika uzależniony jest od kondycji finansowej firmy i powinien kształtować się na poziomie 1,3 - 2,5 przyjętym przez Bank Światowy. W efekcie oznacza to, ze nawet jeśli wyniki finansowe firmy ulęgną pogorszeniu to będzie ona nadal w stanie obsłużyć spłatę kredytu.
 
wskaźnik pokrycia obsługi długu II =   > lub = 1
 
Bardziej wiarygodnych informacji dotyczących obsługi kredytu dostarcza wskaźnik pokrycia obsługi długu II. Uwzględnia bowiem w liczniku zysk netto (zysk po opodatkowaniu), z którego przedsiębiorstwo może dopiero spłacać kredyty.
Innym rodzajem wskaźnika wiarygodności jest wskaźnik oparty na przepływie środków pieniężnych:[34]
 
 
Wskaźnik ten jest najbardziej praktycznym i istotnym obrazem wiarygodności kredytowej przedsiębiorstwa. Jego przyjęta wartość normatywna 1,5 oznacza, że zysk netto + amortyzacja powinien być co najmniej 50% wyższy niż roczna rata kredytu wraz z odsetkami. Projekty inwestycyjne finansowane kredytem o niższym poziomie tego wskaźnika uznaje się za przedsięwzięcia o podwyższonym ryzyku.
           Zdolność do terminowej spłaty odsetek charakteryzuje wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem:[35]
 
wskaźnik pokrycia odsetek zyskiem = 
 
Wskaźnik ten jest relacją zysku brutto przed pomniejszeniem go o płacone odsetki i kwotą odsetek, dotyczących wykorzystywanych przez przedsiębiorstwo obcych kapitałów. Relacja wskazuje ile razy odsetki mieszczą się w zysku brutto. Wartość wskaźnika równa 1, określałaby sytuację, w której cały zysk brutto przeznaczony byłby na zapłacenie odsetek. Terminowe płacenie odsetek i mniejsze ryzyko zapewnia przedsiębiorstwu wskaźnik wyższy od 1. Zadowalający poziom wskaźnika według kredytodawców waha się w przedziale 4,0 - 5,0.
 
 
2.1.3. Wskaźniki sprawności działania
 
           Sprawność działania przedsiębiorstwa ustalana jest na podstawie trzech rodzajów wskaźników, które obrazują efektywność gospodarowania zasobami:[36]
-     wskaźniki oparte na kosztach wytwarzania w przedsiębiorstwie,
-     wskaźniki rotacji,
-     wskaźniki gospodarowania zasobami.
           Dużą rolę w analizie rentowności odgrywają wskaźniki uwzględniające w swych obliczeniach koszty uzyskania przychodu.
Wskaźnik poziomu kosztów zwany wskaźnikiem operacyjności ustala się jako relację kosztu własnego sprzedaży do przychodów ze sprzedaży.
 
wskaźnik poziomu kosztów = * 100%
 
Na podstawie tego wskaźnika można określić udział poniesionych kosztów w przychodach ze sprzedaży. Im niższy jest ten udział, tym większa jest rentowność działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Przy wysokim udziale kosztów - powyżej 90% - przedsiębiorstwo będzie miało trudności ze zwrotem nakładów poniesionych na działalność gospodarczą. Natomiast przy niższym udziale - poniżej 50% - możemy mówić o dużej zyskowności działalności przedsiębiorstwa. Wysoki poziom kosztów nie zawsze świadczy o złym gospodarowaniu zasobami. Jest on uzależniony od rodzaju działalności przedsiębiorstwa, i tak w przedsiębiorstwach przemysłowych będzie wyższy niż w przedsiębiorstwach handlowych.
Orientację na temat źródeł poprawy lub pogorszenia omawianego wskaźnika daje: 
-     rozczłonkowanie ogólnego wskaźnika poziomu kosztów na odrębne wskaźniki dotyczące kosztów produkcji, kosztów administracyjnych, kosztów operacji finansowych itp.,
-     porównanie wskaźników w czasie,
-     porównanie poziomu wskaźników dla przedsiębiorstwa tej samej branży.
Wskaźniki rotacji majątku pozwalają obserwować i oceniać efektywność gospodarowania majątkiem przedsiębiorstwa i jego podstawowymi składnikami.
Podstawowym wskaźnikiem dającym ogólny obraz obrotu majątkiem jest wskaźnik produktywności majątku[37], który określa ile razy przychody ze sprzedaży są większe od aktywów posiadanych przez przedsiębiorstwo.
 
wskaźnik produktywności majątku = 
 
Poziom wskaźnika uzależniony jest od specyfiki branży, stad też jest on użyteczny przy porównaniach aktywności gospodarczej rożnych firm tej samej branży. W przemysłach kapitałochłonnych będzie się on kształtował na niskich poziomach, natomiast w branżach o dużym udziale pracy ludzkiej w procesach produkcyjnych będzie uzyskiwał wysoki poziom.
O wykorzystaniu mocy produkcyjnych rzeczowego majątku trwałego informuje wskaźnik rotacji środków trwałych uczestniczących w tworzeniu wartości sprzedaży.[38]
 
wskaźnik rotacji środków trwałych = 
 
Oceniając poziom tego wskaźnika należy zwrócić uwagę na jego wielkość w przedsiębiorstwach o podobnej strukturze majątkowej oraz stopień amortyzacji. Firmy dysponujące starym majątkiem o dużym stopniu amortyzacji, będą wykazywały rotację wyższą niż firmy posiadające nowszy, mniej zamortyzowany majątek. Wskaźnik ten wykorzystywany jest w systemie oceny w przedsiębiorstwach, których środki trwałe stanowią ważny element majątku.
Gospodarkę majątkiem obrotowym można ocenić na podstawie wskaźnika rotacji majątku obrotowego:[39]
 
wskaźnik rotacji majątku obrotowego = 
 
Wskazuje on, ile razy w ciągu roku następuje „odtworzenie” tego majątku poprzez sprzedaż wyrobów i usług. Zadowalający poziom wskaźnika to taki, który nie powoduje zamrożenia kapitału obrotowego oraz nie prowadzi do zachwiania rytmiczności produkcji i sprzedaży.
Dla szczegółowej oceny efektywności gospodarowania majątkiem obrotowym, wykorzystuje się wskaźniki obrotu zapasami, wskaźniki cyklu należności i wskaźniki rotacji środków płynnych.
            Wskaźniki gospodarowania zasobami dotyczą gospodarowania potencjałem ludzkim i środkami trwałymi. Ocena stopnia wykorzystania tych zasobów jest wstępną informacją dla decyzji o zmianie stanu zasobów w przedsiębiorstwie. Stopień wykorzystania zasobów ludzkich, jako podstawowego elementu potencjału wytwórczego, można ocenić na podstawie wielkości sprzedaży przypadającej na jednego zatrudnionego.
 
wydajność pracy jednego zatrudnionego = 
 
Poziom wydajności pracy zależy od struktury asortymentowej produkcji, cen zbytu wyrobów, rozwiązań organizacyjnych, specyfiki branży itd. Stąd wielkość tego wskaźnika ocenia się porównując go w czasie oraz z wydajnością w innych firmach tej samej branży.
Decyzję o zmianie zasobów środków trwałych poprzedza się badaniem ich produktywności. W tym celu wykorzystuje się wskaźnik produktywności środków trwałych określających wartość sprzedaży, przypadającą na jedną złotówkę zaangażowaną w majątku trwałym brutto. Poprzez przyjęcie do obliczeń wartości brutto środków trwałych unika się nieprawidłowości w jego interpretacji. Przy uwzględnieniu wartości netto w mianowniku ułamka, w warunkach gospodarki polskiej (braku inwestycji przedsiębiorstw), wraz ze wzrostem stopnia umorzenia środków trwałych rośnie jego produktywność, co prowadzi do błędnych wniosków.[40]
Badania gospodarowania zasobami środków trwałych można rozszerzyć o wskaźniki stopnia ich zmian i źródeł finansowania. Przyrost środków trwałych finansowany jest w pierwszej kolejności przez amortyzację oraz zysk po opodatkowaniu, w dalszej zaś przez pożyczki i kredyty:[41]
 
stopień sfinansowania przyrostu środków trwałych z amortyzacji= * 100%
 
stopień sfinansowania przyrostu środków trwałych z cash flow = * 100%
 
stopień sfinansowania przyrostu aktywów z cash flow = * 100%
 
Nieprawidłowe wykorzystanie majątku przez przedsiębiorstwo najczęściej spowodowane jest trudnościami w sprzedaży wytwarzanych produktów. Koniecznym jest więc zbadanie przyczyn a więc określenie czy są to przyczyny niezależne czy zależne od przedsiębiorstwa np.: niedostosowanie produkowanych wyrobów do wymagań odbiorców, błędy w dystrybucji i reklamie itp.
 
 
2.1.4. Wskaźniki rentowności
 
           Przedsiębiorstwo jest rentowne wówczas, gdy przychody z działalności gospodarczej przewyższają koszty jej prowadzenia. Wygospodarowany zysk jest podstawową wielkością służącą do pomiaru i oceny efektywności gospodarowania mierzonej rentownością. Rentowność przedsiębiorstwa jest wynikiem połączenia kapitału oraz pracy związanej z jego właściwym wykorzystaniem. Pomiar poziomu rentowności, określający szybkość zwrotu zaangażowanych w przedsiębiorstwie kapitałów, wyraża się przy pomocy odpowiednio ustalonych relacji - wskaźników rentowności. Wskaźniki te, zwane inaczej wskaźnikami zyskowności lub stopą zyskowności obrazują efekt pracy wszystkich lub wybranych dziedzin działalności gospodarczej przedsiębiorstwa. Nie wnikając w różnicę w obliczaniu wskaźników, rentowność jest mierzona przez odniesienie zysku do sprzedaży, wielkości aktywów i kapitałów własnych.
Ustalanie i analiza rentowności może być przeprowadzana w różnych aspektach, jednak najczęściej stosowanymi są:[42]
-     rentowność sprzedaży nazywana rentownością handlową,
-     rentowność kapitału całkowitego (aktywów, majątku) nazywana rentownością gospodarczo-ekonomiczną,
-     rentowność zaangażowanych kapitałów własnych lub kapitałów stałych określana jako rentowność finansowa.
Miarą sukcesu przedsiębiorstwa na rynku jest wskaźnik rentowności sprzedaży. W zależności od kategorii przyjętego wyniku finansowego, jego formuła przedstawia się następująco:
 
wskaźnik rentowności sprzedaży brutto = 
          
Jest on szerzej stosowany w krajach wysoko rozwiniętych. W warunkach polskich może być wykorzystany do oceny przedsiębiorstwa lub gałęzi gospodarczych. Poziom tego wskaźnika wyznacza struktura produkcji i sprzedaży o różnej jednostkowej rentowności oraz specyfika branży.
 
wskaźnik rentowności sprzedaży netto =   
 
Wskaźnik ten zwany zwrotem ze sprzedaży informuje o tym, jaki jest udział zysku netto w wartości sprzedaży. Jest to tzw. marża zysku, która w dużej mierze zależy od cyklu produkcji i obrotu. Im cykl produkcji i czas sprzedaży krótszy, tym marża zysku jest niższa, ponieważ krótszy cykl obrotowy łączy się z mniejszymi kosztami zamrożenia kapitałów i mniejszą skalą ryzyka. Natomiast przy obrocie produktami o długim cyklu obrotu, wyższa marża wiąże się z potrzebą skompensowania wyższego zamrożenia środków oraz ryzyka. Większa wartość wskaźnika świadczy o korzystniejszej kondycji finansowej przedsiębiorstwa.
           Do oceny efektywności podstawowej działalności można wykorzystać szczegółową postać wskaźnika rentowności sprzedaży, a mianowicie:[43]
 
  * 100%
 
We wskaźniku tym nie uwzględnia się sprzedaży środków trwałych, która nie stanowi przedmiotu działalności jednostki, a jej wyniki są rezultatem działań przypadkowych. Stąd mogą one zniekształcać porównywalność danych o przychodach i rentowności.
           Rentowność majątku jest niezwykle ważna w zarządzaniu przedsiębiorstwem, informuje ona o zdolności aktywów do generowania zysku. Jest miarą efektywności wykorzystania przez przedsiębiorstwo posiadanego majątku.
Zyskowność aktywów ustala się na podstawie wskaźnika rentowności aktywów (ROA) nazywanego także wskaźnikiem zwrotu z inwestycji (ROI). Oblicza się go według poniższego wzoru:
 
wskaźnik rentowności aktywów (majątku) =  * 100%
 
Wskaźnik ten ilustruje jaka kwota zysku netto przypada na jednostkę wartości zaangażowanego w przedsiębiorstwie majątku. Jeśli zysk przypadający na jednostkę wartości tego majątku ulega zwiększeniu to oznacza to, że firma efektywnie zarządza swoimi aktywami (majątkiem). Poziom wskaźnika rentowności aktywów kształtuje się pod wpływem całokształtu zjawisk i procesów gospodarczych zachodzących w działalności przedsiębiorstwa, które niekiedy mogą oddziaływać w przeciwnych kierunkach. Dlatego po obliczeniu jego wielkości, jako ogólnego miernika efektywności gospodarowania, zasadnym jest ustalenie wpływu tych zjawisk na jego poziom. W tym celu wykorzystuje się rozszerzoną formę wskaźnika:[44]
 
ROA =   =   * 
Z zależności tej wynika, że rentowność majątku zależy od rentowności sprzedaży i szybkości rotacji zaangażowanych aktywów. Rozbicie wskaźnika zyskowności aktywów na dwa wskaźniki wynikowe obejmujące różne obszary zjawisk pozwala stwierdzić, że taka sama rentowność aktywów może wynikać z odmiennej polityki sprzedaży produktów:
a)  polityki niskich cen (ilości) - gdzie niskiej zyskowności jednostkowej odpowiada wyższa wielkość sprzedaży,
b)  polityki wysokich cen (jakości) - gdzie wysokiej zyskowności odpowiada niska rotacja aktywów.
            Podstawowym wskaźnikiem interesującym właścicieli (akcjonariuszy), jest wskaźnik rentowności kapitału własnego, zwany również wskaźnikiem zwrotu z kapitału (ROE).
 
wskaźnik rentowności kapitału własnego =  * 100%
 
Wskaźnik ten wyznacza zdolność firmy do generowania zysku z kapitału własnego wniesionego przez właścicieli. Służy on do oceny stopy zysku jaką przynosi im inwestowanie w dane przedsiębiorstwo. Rosnąca wielkość rentowności kapitału własnego, świadczy o korzystnej sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, gdyż stwarza możliwość uzyskania wyższych dywidend oraz zapewnia dalszy rozwój firmy.
            Do celów analitycznych wskaźnik zwrotu kapitału własnego przyjmuje postać:[45]
 
 =   * 
 
Z powyższej relacji wynika, że wielkość tego wskaźnika zależy od wygospodarowanego zysku wyrażonego zyskownością aktywów oraz źródeł finansowania majątku (tzw. struktury finansowej), wyrażonej relacją aktywów do kapitału własnego.
            Dalszym uszczegółowieniem wskaźnika rentowności kapitału własnego jest wskaźnik rentowności kapitału podstawowego (akcyjnego, udziałowego). Pokazuje on relację zysku netto do kapitału podstawowego, określając wielkość zysku, która przypada na jednostkę kapitału podstawowego. Rosnąca rentowność kapitału podstawowego zwiększa możliwość wzrostu zysku akcjonariuszy (dywidenda) i wzrostu ceny akcji.
            Syntetyczne wskaźniki rentowności odzwierciedlają pomiar efektywności gospodarowania, będący rezultatem całokształtu działalności gospodarczej przedsiębiorstw. Obliczając wskaźniki rentowności nie można ustalić ich zadowalających wielkości, gdyż brak jest określonych przedziałów, w których powinny się zawierać. Analiza rentowności opiera się raczej na porównywaniu wartości wskaźników w stosunku do innych przedsiębiorstw tej samej branży i ustaleniu czynników, które wpłynęły na ich wielkość i w jakim stopniu.
 
 
3. Kompleksowa ocena sytuacji finansowej firmy jako podstawa podejmowania decyzji przez kierownictwo firmy
 
         Bilans sporządzony na dany dzień, mówi o sytuacji finansowej jednostki gospodarczej w danym momencie.
Pełną analizę działalności przedsiębiorstwa w badanym okresie można przeprowadzić w oparciu o całkowity zestaw sprawozdań finansowych takich jak:[46]
-     bilans otwarcia okresu,
-     rachunek zysków i strat,
-     sprawozdanie z przepływów środków pieniężnych w danym okresie,
-     bilans zamknięcia okresu.
Integralną częścią tych sprawozdań są informacje dodatkowe - noty do pozycji sprawozdań finansowych. Sprawozdania te występują w ścisłej zależności ze sobą.
Rachunek zysków i strat dotyczy rentowności przedsiębiorstwa. Mówi o jego dokonaniach w okresie między bilansem otwarcia, a bilansem zamknięcia. Dokonania te mierzone są w kategoriach przychodów ze sprzedaży i kosztów. Zatem rachunek zysków i strat przedstawia wynik finansowy (zysk lub stratę), będący różnicą między przychodami a kosztami uzyskania przychodu. Na podstawie rachunku zysków i strat, możemy ocenić jedynie rentowność przedsiębiorstwa, nie możemy natomiast ocenić jego płynności finansowej. Umożliwia to analiza dwóch bilansów sporządzonych na dzień rozpoczęcia i zakończenia badanego okresu. Do oceny płynności finansowej można również wykorzystać sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych, które sporządza się na bazie bilansu oraz rachunku zysków i strat. W odróżnieniu od rachunku zysków i strat sprawozdanie to mierzy dokonania podmiotu gospodarczego w kategoriach pieniężnych.
Poprawnie przeprowadzona ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa wymaga uwzględnienia jednocześnie czterech podstawowych kryteriów:
-     rentowności,
-     płynności,
-     ryzyka,
-     niezależności finansowej.
Zatem jest to przedsięwzięcie pracochłonne i wymaga zastosowania oprócz wymienionych sprawozdań obowiązkowych znacznej liczby wskaźników, a także danych wykraczających poza obowiązkową sprawozdawczość finansową (wewnętrzne analizy finansowe).
            Analiza pozycji finansowej przedsiębiorstwa uwzględnia różne stopnie szczegółowości. Rozpoczyna się od analizy wstępnej pozwalającej na rozpoznanie zmian jakie dokonały się w stanie składników majątku i kapitału całkowitego, w wielkości elementów wyniku finansowego w zakresie osiągniętego zysku lub poniesionej straty, a także w strukturze wpływów i wydatków. Daje ona ogólną orientację o sytuacji finansowej i pozwala na wykrycie pozycji świadczących o nieprawidłowej gospodarce przedsiębiorstwa.
W celu uzyskania pełniejszego obrazu sytuacji finansowej firmy wykorzystuje się analizę wskaźnikową, która ma charakter bardziej szczegółowy i bada relacje mające istotny wpływ na wynik finansowy, stopę zwrotu i wzrost wartości firmy. Pozwala na określenie poziomu występujących zjawisk gospodarczych i ustaleniu ich przyczyn. Połączenie wyników obu analiz daje kompleksową ocenę sytuacji finansowej firmy. Kompleksowa analiza ma zasadnicze znaczenie dla sprawnego zarządzania, co w praktyce oznacza takie zarządzanie zasobami firmy, które zapewni pozytywne oddziaływanie na: dynamikę i kierunki obrotów firmy, strukturę aktywów, strukturę pasywów, przepływy pieniężne.
Wyniki analizy finansowej zajmują ważne miejsce w podejmowaniu decyzji ekonomicznych, które wiążą się prawie zawsze z ryzykiem poniesienia straty. Aby zmniejszyć skalę ryzyka i osiągnąć sukces, obszar decyzyjny osób zarządzających firmą musi współdziałać z obszarem informacyjnym. Jest to szczególnie ważne w warunkach gospodarki rynkowej ze względu na usamodzielnienie się przedsiębiorstw.
Kierunki nowoczesnej analizy finansowej obejmują badania zarówno typu ex post jak i ex ante ze względu na znaczenie jakie przypisuje się przewidywanej w przyszłości sytuacji finansowej przedsiębiorstwa.
Oznacza to, że ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa i podejmowane na jej podstawie decyzje są oparte równolegle na obu typach analiz. Analiza ex post zajmuje się oceną wyników działalności w przeszłości i stanowi podstawę weryfikacji słuszności decyzji podjętych w przeszłości oraz punkt wyjścia dla zamierzeń bieżących i przyszłościowych. W warunkach gospodarki rynkowej i koncentracji decyzji na szczeblu przedsiębiorstwa, zwiększa się nacisk na badania analityczne typu ex ante. Mają one za zadanie wytyczenie celów i określenie środków ich realizacji.
Gospodarka rynkowa i związana z ni[BKHZ2] ą konkurencja wymaga od zarządzających spojrzenia na finanse w sposób całościowy i dynamiczny oraz zorientowany na przyszłość.
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 


[1] M. Nowak, Praktyczna ocena kondycji finansowej przedsiębiorstwa (metody i ograniczenia), Fundacja Rozwoju i Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s. 53.
[2] Załącznik nr 1 do ustawy z 29 września 1994 r. o rachunkowości Dz. U. nr 121, poz. 591.
[3] Por. M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998, s. 43.
[4] J. Ellis, D. Williams, Strategia przedsiębiorstwa a analiza finansowa (pozycja na rynku kapitałowym), Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 162.
[5] K. Sieniawska, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1995, s. 11.
[6] Tamże s. 11.
[7] J. Zubrzycki, M. Grzybowska, M. Wieczorek-Fronia, Środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne 1996, UNIMEX, Wrocław 1996, s. 45.
[8] W.Bień, Czytanie bilansu - przedsiębiorstwa, Finans-Serwis Spólka z.o.o., Warszawa 1991, s. 34.
[9] J. Gajdka, E. Walińska, Zarządzanie finansowe (teoria i praktyka), Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1998, s. 144.
[10] M. Sierpińska, T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998, s. 51.
[11] Por J. Szczepaniak, Ocena przedsiębiorstwa na podstawie sprawozdań finansowych, Ekorno, Łódź 1992, s. 145-146.
[12] Por T. Jachna, M. Sierpińska, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998, s. 53-54.
[13] J.Matuszewicz, P.Matuszewicz, Rachunkowość od podstaw w świetle ustawy o rachunkowości, Finans-Servis - Zespół doradców finansowych-księgowych Spółka zo.o. w Warszawie z wyłącznym udziałem Stowarzyszenia Księgowych w Polsce, Warszawa 1995, s.297.
[14] Encyklopedia biznesu, pod redakcją Wojciecha Pomykało, Fundacja Innowacja, Warszawa 1995, s. 1188, T.2.
[15] Por. M. Sierpińska. T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998, s. 65.
 
[16] Ustawa o rachunkowości art. 3, pkt. 1, poz. 21.
[17] T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Fundacja Rozwoju Rachunkowości w Polsce, Warszawa 1997, s. 79.
[18] T.Waśniewski, W.Skoczylas, Analiza przepływu środków pieniężnych-pomocą w zarządzaniu finansami przedsiębiorstwa, „Rachunkowość” nr 6 /1996, s. 271.
[19] E.Jakubczyk - Cały, Sprawozdania z przepływów środków pieniężnych - wątpliwości, „Rachunkowość”
nr 1/1997,s. 18.
[20] W myśl ustawy o rachunkowości - „środki pieniężne - rozumie się przez to pieniądze (banknoty i monety) oraz jednostki pieniężne (rozrachunkowe) krajowe i zagraniczne, tak w gotówce, jak i na rachunku bankowym lub w formie lokaty pieniężnej, czeki i weksle obce, jeżeli są one płatne w ciągu 3 miesięcy od daty ich wystawienia, oraz metale szlachetne, jeżeli nie są zaliczane do rzeczowych składników majątku obrotowego”.
Ustawa o rachunkowości z 29 września 1994r Dz. U. nr 121 poz.597, art. 3 pkt 15.
[21] Encyklopedia biznesu pod red. W. Pomykało, t. 1, Fundacja Innowacja Biznesu, Warszawa 1995, s. 733.
[22] W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1998, s. 16.
[23] M. Sierpińska. T. Jachna, Ocena przedsiębiorstwa według standardów światowych, PWN, Warszawa 1998, s. 78 - 79.
[24] Por. K. Sieniawska, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 1995, s. 54 - 56.
[25] Por.T. Jachna, M. Sierpińska, j. w., s. 81.
[26] Por. Sieniawska, j. w., s. 58 - 60.
[27] J. Ostaszewki, Analiza finansowa i wycena firmy (według standardów Unii Europejskiej), CIM, Warszawa 1996, s. 53.
[28] Por. Sieniawska, j. w., s. 63.
[29] Por. L. Bednarski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1997, s. 79.
[30]Tamże, s. 78.
[31] Por. M. Sierpińska, T. Jachna, j. w., s. 91.
[32] Ostaszewski, Analiza finansowa i wycena firmy (według standardów Unii Europejskiej), CIM, Warszawa 1996, s. 53.
[33] Por. M. Sierpińska, T. Jachna, j. w., s. 92.
[34] Por. T. Waśniewski, Analiza finansowa w przedsiębiorstwie, FRR, Warszawa 1997, s. 297.
[35] por. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 1998, s. 111.
[36]M. Sierpińska, T. Jachna, j. w., s. 95.
[37] W. Jeleń, Metodyka i narzędzia analizy finansowej w praktyce, Rachunkowość nr 3/1998.
[38] Por. M. Sierpińska, T. Jachna, j. w., s. 98.
[39] Tamże, s. 98.
[40] Tamże, s. 99 - 100.
[41] Tamże, s. 100.
[42] T. Waśniewski, j. w., s. 175.
[43] T. Waśniewski, W. Skoczylas, Syntetyczna ocena wyników oraz sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, „Rachunkowość” 4/1998.
[44] T. Waśniewski, j. w., s. 193.
[45] K. Sieniawska, j. w., s. 69.
[46] J. Gajdka, E. Walińska, Zarządzanie finansowe (teoria i praktyka), FRR, s. 136.

 [BKHZ1]zań
 [BKHZ2] konkurencja
 
  MENU
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
  G
 
 
 
 

Ta strona internetowa została utworzona bezpłatnie pod adresem Stronygratis.pl. Czy chcesz też mieć własną stronę internetową?
Darmowa rejestracja