Analiza rentowności przedsiębiorstwa:
- istota, cel i zakres analizy rentowności przedsiębiorstwa,
- wskaźniki rentowności i ich ocena,
- wzajemna współzależność wskaźników rentowności – model Du Ponta,
- przyczynowa analiza zmian rentowności kapitału własnego.
Rentowność jest odpowiednio obliczonym wynikiem finansowym działalności gospodarczej przedsiębiorstwa i może wystąpić jako zyskowność lub deficytowość
Zyskowność wiąże się z osiąganiem przez przedsiębiorstwo dodatniego wyniku finansowego, odwrotnością zyskowności zaś jest deficytowość odnotowywana w przypadku wystąpienia straty jako ujemnego wyniku finansowego.
Zarówno zyskami, jak i deficytowość przedsiębiorstwa mogą być analizowane w wielkościach bezwzględnych lub względnych (relatywnych)
W wielkościach bezwzględnych, wynik finansowy z całokształtu działalności przedsiębiorstwa jest najogólniej sumą algebraiczną jego wyników zwyczajnych i wyników nadzwyczajnych.
Wyniki zwyczajne (zwane też wynikami działalności gospodarczej) pochodzą z celowo podejmowanych przez spółkę (podmiot gospodarczy) operacji gospodarczych – produkcyjnych, handlowych lub finansowych. Są one różnicą między przychodami a kosztami.
Wyniki nadzwyczajne powstają na skutek zdarzeń, których wystąpienia lub rozmiarów nie można było przewidzieć. Są to w szczególności zdarzenia losowe.
Wynik zwyczajny określany jest jako zysk lub strata brutto na działalności gospodarczej.
Jest on bowiem różnicą z ogólnego porównania sumy przychodów ze sprzedaży produktów, towarów, operacji finansowych, pozostałej sprzedaży oraz ewentualnych dotacjiprzedmiotowych z ogólną sumą kosztów uzyskania tych przychodów.
Analiza rentowności w wielkościach bezwzględnych objąć może analizę porównawczą i analizę przyczynową.
Analiza porównawcza ma zazwyczaj charakter wstępny i obejmują przede wszystkim ocenę dynamiki i struktury podstawowych składników rachunku zysków i strat.
W analizie przyczynowej na uwagę zasługuje rozpatrywanie wpływu odpowiednich czynników na poszczególne elementy obliczeniowe zysku lub straty, osiągniętych z całokształtu działalności przedsiębiorstwa.
W przypadku działalności gospodarczej typowego przedsiębiorstwa przemysłowego zasadnicze znaczenie ma jego wynik finansowy osiągnięty ze sprzedaży produktów. Jest on różnicą między przychodami ze sprzedaży produktów a kosztami ich uzyskania.
W toku analizy przyczynowej zysku (lub straty) ze sprzedaży produktów celowe jest ustalenie liczbowe wpływu takich podstawowych czynników kształtujących wynik jak:
· ilości sprzedawanych produktów
· ceny sprzedaży
· jednostkowe koszty własne
Zmiana ilości sprzedanych produktów – przy nie zmienionym poziomie innych czynników wywołuje proporcjonalny wzrost lub spadek zysku na sprzedaży. Podobnie wzrost cen sprzedanych produktów i obniżenie jednostkowe kosztów własnych prowadzą do zwiększenia jego ogólnej kwoty.
Wpływ ilości sprzedaży traktować można jako wpływ ogólnej ilości sprzedanych produktów bez uwzględniania wewnętrznej ich struktury, oraz jako wpływ zmian struktury asortymentowej sprzedanych produktów.
Niezależnie bowiem od zmian ilości sprzedanych produktów lub nawet przy nie zmienionej ich ogólnej wielkości, nastąpić może wzrost zysku na skutek przesunięć wewnętrznych w strukturze asortymentowej, od asortymentów o niższym do asortymentów o wyższym zysku jednostkowym.
Mogą nastąpić także zmiany odwrotne, powodując zmniejszenie kwoty zysku.
Ceny ze sprzedaży.
Uzyskana w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa cena sprzedaży może różnić się od ceny podstawowej, ustalonej w kontraktach. Odchylenia dodatnie mogą wynikać z dopłat do cen podstawowych produktów (wyrobów, robót lub usług) za wykonanie nietypowych wymiarów wyrobów. Sporządzanie dodatkowych atestów itp.
Odwrotnością są odchylenia ujemne w postaci upustów lub bonifikat.
Jednostkowe koszty własne. Ich oddziaływanie jest odwrotne niż cen sprzedaży.
Na zmianę poziomu kosztów mogą oddziaływać czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Czynniki zewnętrzne np. ceny płacone za zakup surowców, energii, wewnętrzne – poziom organizacyjny, gospodarczość, wydajność pracy.
W przypadku działalności handlowej wynikiem ze sprzedaży towarów jest różnica między wartością sprzedaży według cen sprzedaży a wartością sprzedanych towarów według cen zakupu powiększonych o koszty handlowe. Koszty handlowe związane są z zakupem, transportem, magazynowaniem i operacjami sprzedaży towarów handlowych.
Odrębną pozycją rozliczeniową wyniku finansowego (zysku lub straty) na działalności gospodarczej są przychody oraz koszty finansowe.
Do typowych składników przychodów z operacji finansowych można zaliczyć:
- sprzedaż udziałów, akcji i obligacji w cenie sprzedaży
- odsetki uzyskiwane od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych
- dodatnie różnice kursowe uzyskiwane w przeliczeniach walutowych
- dyskonto weksli obcych
- odsetki otrzymane z tytułu udziałów w obcych podmiotach, w tym otrzymane dywidendy.
Odwrotnością przychodów są koszty operacji finansowych. Typowymi kosztami operacji finansowych są :
- wartość sprzedanych papierów wartościowych (akcji, obligacji) w cenie nabycia.
- płacone odsetki od kredytów i pożyczek w okresie ich spłaty
- utracone kwoty dyskontowe
- ujemne różnice kursowe w przeliczeniach walutowych
Inny charakter ma wprowadzony powszechny podatek od towarów i usług. Nie stanowi on docelowo obciążenia przedsiębiorstwa, ma ono jedynie obowiązek dokonywać związanych z nim odpowiednich rozliczeń.
Istotny zazwyczaj wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa mają straty i zyski nadzwyczajne. Wyrażają one skutki zdarzeń powstających niepowtarzalnie, poza zwykłą działalnością przedsiębiorstwa, a zwłaszcza spowodowane zdarzeniami losowymi, zanikiem lub zawieszeniem pewnego rodzaju działalności.
W toku analizy należy zwracać uwagę na kształtowanie się i przyczyny strat nadzwyczajnych. Straty te są przeważnie rezultatom nieprawidłowości i zakłóceń wewnętrznych w gospodarce przedsiębiorstwa. Straty spowodowane działalności siły wyższej i wypadkami losowymi znajdują przeważnie pokrycie w odszkodowaniach płaconych przez instytucje ubezpieczeniowe.
W toku ogólnej analizy wyników nadzwyczajnych należy zwrócić uwagę na ich dynamikę i strukturę oraz kształtowanie się w relacji do pozostałych wyników (brutto i netto), przychodów ze sprzedaży i kosztów ich uzyskania.
Pozostały po uwzględnieniu wyników nadzwyczajnych zysk brutto pomniejszany jest przede wszystkim o podatek dochodowy i ewentualnie inne obowiązkowe zmniejszania zysku. Pozostały wynik stanowi zysk netto.
Rachunek zysków i strat firmy Artel za lata 1994, 1993
|
|
1994
|
1993
|
|
Sprzedaż netto*
|
6550
|
5700
|
|
Koszty operacyjne
|
5980
|
5125
|
|
Zysk z działalności operacyjnej (EBIT)
|
570
|
575
|
|
Koszty finansowe ** (odsetki)
|
122
|
94
|
|
Zysk brutto (zysk przed opodatkowaniem)
|
448
|
481
|
|
Podatek dochodowy
|
179
|
193
|
|
Zysk netto
|
269
|
288
|
|
|
|
|
|
Podział zysku
|
|
|
|
Dywidenda
|
200
|
188
|
|
Zysk zatrzymany
|
69
|
100
|
* Sprzedaż netto obejmuje sprzedaż produktów i usług oraz pozostałą sprzedaż operacyjną. Nie obejmuje sprzedaży finansowej, gdyż takie podejście zniekształcałoby zysk operacyjny.
* Koszty finansowe obejmują odsetki oraz dochód (capitał gain) ze sprzedaży papierów wartościowych.
Uproszczony bilans spółki Artel
|
|
31.12
|
|
31.12
|
|
AKTYWA
|
1994
|
1993
|
PASYWA
|
1994
|
1993
|
|
Środki pieniężne
|
85
|
120
|
Zobowiązania bieżące
|
680
|
560
|
|
Pap. wart. Krótkotermin.
|
0
|
50
|
Zobowiązania długoterminowe
|
1531
|
1480
|
|
Należności krótkotermin.
|
785
|
670
|
Zobowiązania razem
|
2211
|
2040
|
|
Zapasy
|
700
|
500
|
|
|
|
|
Bieżące aktywa
|
1570
|
1340
|
Kapitał własny
|
2269
|
2200
|
|
Aktywa trwałe
|
2910
|
2900
|
|
|
|
|
Razem aktywa
|
4480
|
4240
|
Razem pasywa
|
4480
|
4240
|
Rentowność osiągnięta przez spółkę jest rezultatem wielorakich decyzji i różnych czynników.
Wskaźniki rentowności dostarczają informacji w jaki sposób zarządzamy aktywami, finansowymi działalności spółki czy też rozwiązywanie problemów związanych z finansową płynnością wpływa na rezultaty osiągnięte przez spółkę.
Wskaźniki rentowności podzielić można na kilka grup, a mianowicie:
- wskaźniki rentowności sprzedaży
- wskaźniki rentowności majątku
- wskaźniki rentowności kapitału własnego
Stopa rentowności sprzedaży:
Stopa rentowności sprzedaży obliczana jest jako iloraz zysku netto oraz przychodów ze sprzedaży:
Stopa rentowności sprzedaży (netto) =
zysk netto 269
= ¾¾¾¾¾ = ¾¾ = 0,041 = 4,10% (5,05%)
sprzedaż 6550
Średnie branżowe = 5,0
Stopa rentowności sprzedaży przykładowej spółki jest niższa od średniej branżowej. Można sformułować wniosek, iż spółka uzyskuje za swe wyroby zbyt niskie ceny, ponosi zbyt wysokie koszty lub też mamy do czynienia z obydwiema sytuacjami.
Wskaźnik ten może być stosowany w formule, w której w liczniku występuje zysk brutto:
Stopa rentowności sprzedaży (brutto) =
zysk brutto
= ¾¾¾¾
sprzedaż
Stopa zwrotu z aktywów (ROA)
Stopa zwrotu z aktywów obliczana jest jako ioloraz zysku netto oraz aktywów, według formuły:
Stopa zwrotu z aktywów =
zysk netto 269
= ¾¾¾¾¾¾ = ¾¾ = 0,0600 = 6,00% (6,79%)
aktywa ogółem 4480
Średnia branżowa = 9,0%
Przykładowa spółka osiągnęła wskaźnik znacznie niższy od średniej branżowej.
Jest to konsekwencja niskiej rentowności sprzedaży oraz wyższego od przeciętnego dla branży udziału długu w finansowaniu aktywów (odsetki pomniejszają zysk netto)
Ogólna stopa zwrotu
Stopa zwrotu mówi nam o zyskowności aktywów. Uwzględnia ona zarówno strukturę kapitału spółki, jak również naliczoną kwotę podatku od zysku.
Ogólna stopa zwrotów mówi, jaką zyskowność uzyskano by z aktywami, jeżeli spółka finansowałaby swą działalność jedynie kapitałem własnym (nie płaciłaby wówczas odsetek) oraz zwolniona byłaby z podatku
Zysk przed odsetkami i opodatkowaniem 448 + 122
Ogólna stopa zwrotu = ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾ = ¾¾¾¾
Aktywa ogółem 4480
= 0,1272 = 12,7% (13,56%)
średnia branżowa = 17,2%
Wskaźnik ten jest użyteczny przy porównywaniu spółek (podmiotów gospodarczych) działających w różnych systemach podatkowych oraz o różnej strukturze kapitału.
Ogólna stopa przykładowej spółki jest niższa od średniej branżowej, co oznacza, iż w przypadku, gdy spółka nie byłaby obciążona długiem i tak działałaby mniej efektywnie, niż inne spółki należące do jej branży.
Stopa zwrotu z kapitału własnego (ROE)
Stopa zwrotu z kapitału własnego obliczona jest według poniższej formuły:
Stopa zwrotu z kapitału własnego =
zysk netto 269
= ¾¾¾¾¾ = ¾¾ = 0,1185 = 11,85% (13,09%)
kapitał własny 2269
Średnia branżowa = 15%
Stopa zwrotu z kapitału własnego przykładowej spółki jest niższa średnia dla branży. Wynika to ze struktury kapitału spółki, w której występuje relatywnie więcej kapitału obcego niż wynosi średnia dla branży.
Wskaźniki relacji rynkowej.
Potrzeba ich wyliczenia występuje w szczególności w przypadku spółek, których akcje stanowią przedmiot publicznego obrotu, zwłaszcza spółek notowanych na giełdzie. Dają one zarządowi informacje, co inwestorzy sądzą o przeszłej a także jak oceniają perspektywy przyszłej działalności spółki.
Wskaźnik cena / zysk
Wskaźnik cena / zysk, mówi nam, ile złotych inwestorzy gotowi płacić są za jedną złotówkę zysku netto spółki.
cena jednej akcji 28
Cena rynkowa / zysk = ¾¾¾¾¾¾¾ = ¾¾ = 10,4 (12,1)
zysk netto za jedną akcję 2,69
średnia branżowa 13
Analiytycy finansowi sformułowali kilka ogólnych reguł, jakimi na ogół podporządkowana jest jego wartość. Najważniejsza z tych reguł mówi: o ile inne warunki pozostają bez zmian, wartość wskaźnika cena / zysk jest wyższa dla spółek mających lepsze perspektywy rozwoju, niższa zaś dla spółek charakteryzujących się wyższym ryzykiem.
W przykładowej spółce wskaźnik ten jest nieco niższy od średniej dla branży. Oznacza to, iż rynek ocenia prespektywy za nieco gorsze niż średnia w branży, spółkę uznaje się ryzykowniejszą niż „średnia” dla branży.
Wskaźnik cena rynkowa / wartość księgowa akcji
Wskaźnik cena rynkowa / wartość księgowa akcji stanowi inną miarę sposobu oceny spółki przez inwestora.
Spółki o wysokim wskaźniku cena rynkowa / zysk osiągają zazwyczaj także wyższy poziom wskaźnika.
cena akcji
Cena rynkowa / wartość księgowa akcji = ¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾=
wartość księgowa na jedną akcję
28
= ¾¾¾ = 1,23 (raza) (1,30)
22,69
średnia branżowa 2,1 raza.
Z powyższego wyliczenia wynika, że inwestorzy gotowi są zapłacić nieco mniej za „jednostkę wartości księgowej” przykładowej spółki niż wynosi średnia dla pozostałych spółek w branży.
Wartość księgowa na jedną akcję została wliczona według wzoru
kapitał własny 2269
¾¾¾¾¾¾ = ¾¾¾ = 22,69
ilość akcji 100
Poznanie przyczynowo – skutkowych zależności zachodzących między wskaźnikami ekonomicznymi może prowadzić do budowy różnych układów strukturalnych, ułatwiających przeprowadzenie analizy podstawowych wskaźników użytecznych w procesie zarządzania spółką (podmiotem gospodarczym). Takie układy strukturalne nazywane są piramidą wskaźników. Analiza zaś przeprowadzone na podstawie układów wzorowanych nosi nazwę analizy piramidalnej.
W ramach piramidy wskaźniki synetyczne mogą być rozbudowywane z uwzględnieniem ich możliwości kształtowania jako iloczynu, ilorazu, sumy lub różnicy algebraicznej wskaźników cząstkowych.
Ogólny wzorzec piramidalnej rozbudowy syntetycznego wskaźnika ekonomicznego
stopnie podziału
W1
¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾¾
I W11 X W12
¾¾¾¾¾¾¾ ¾¾¾¾¾¾¾
II W111+W112 W121:W122
Jedną z popularnych form piramidalnej rozbudowy wskaźników rentowności
jest analiza według systemu Du Ponta
Piramida Du Ponta przedstawia, w jaki sposób rentowność sprzedaży, efektywność wykorzystania aktywów oraz struktura finansowa mierzona stosunkiem aktywów do kapitału własnego, wpływają wspólnie na poziom stopy zwrotu z kapitału własnego spółki.
Lewa strona piramida obejmuje elementy wpływające na rentowność sprzedaży.
Prawa strona z kolei ukazuje kategorycznie wpływające na rotację aktywa.
Piramida umożliwia dokładne zanalizowanie czynników wpływających na działanie spółki i w związku z tym skuteczniejsze podjęcie kroków poprawiających to działanie.
Na podstawie „lewej strony piramidy” można analizować skutki, jakie na stopę zwrotu z kapitału własnego wywrze podniesienie cen (lub ich obniżka w celu zwiększenia sprzedaży) lub wprowadzenie na rynek nowych produktów, można analizować jakie skutki wywrze na wyniki spółki obniżka kosztów.
Na podstawie analizy „prawej strony” można badać konsekwencje zmian w wielkości różnego rodzaju aktywów spółki.
Dotyczyć to może np. zmniejszenie poziomu różnego rodzaju zapasów, zmiany polityki dotyczącej inwestycji, itp. Przedstawienie działu finansowego mogą z kolei badać skutki zmiany struktury finasowania spółki polegające na zwiększeniu lub zmniejszeniu finansowanie przy pomocy kapitału obcego.
Wskaźnik rentowności kapitału własnego w toku analizy przyczynowej potraktować można jako iloczyn wskaźnika rentowności majątku i wskaźnika zaangażowania majątku w stosunku do kapitału własnego.
Przedstawia to poniżej wzór:
Zn Zn M zysk netto majątek
¾ = ¾ x ¾ = ¾¾¾¾ x ¾¾¾¾¾¾
Kwł M Kwł majątek kapitał własny
wskaźnik rentowności kapitału własnego może być potraktowany jako iloczyn poniższych trzech wskaźników:
Zn Zn Psb M
¾ = ¾ x ¾¾ x ¾¾
Kwł Psb M Kwł
Zn – zysk netto
M – majątek ogółem
Psb – przychody ze sprzedaży w cenach brutto
Kwł – kapitał własny ogółem
W ten sposób wskaźnik rentowności kapitału własnego jest wyrazem nie tylko zysku i kapitału własnego, lecz także przychody ze sprzedaży i całości, zaangażowanego majątku stosując odpowiednie rozliczenia przyczynowe ustalić można wpływ poszczególnych wskaźników cząstkowych na wskaźnik rentowności kapitału własnego.
