ZARZĄDZANIE JAKOŚCIĄ
Współcześnie w zakresie realizacji procesów wytwórczych, jak i usługowych, coraz większe znaczenie mają przedsiębiorstwa małej i średniej wielkości. Przyjmują one i realizują szereg funkcji poddostawców, bądź także są dostawcami finalnymi.
Przedsiębiorstwa małe i średnie stają się powoli dominującą grupą przedsiębiorstw w skali kraju, przy czym ich możliwości techniczne, organizacyjne i finansowe są jednak znacznie mniejsze w porównaniu z przedsiębiorstwami dużymi.
Przedsiębiorstwa te, biorąc pod uwagę uwarunkowania gospodarki wolnorynkowej, muszą spełniać także określone wymagania jakościowe w zakresie procesów projektowania, wytwarzania, normy itp.
Powyższe wymagania w zakresie zapewnienia jakości zawarte w normach ISO serii 9000, zarządzania środowiskiem (norma ISO 14001), są już spełnione przez większość takich przedsiębiorstw w państwach Unii Europejskiej, a biorąc pod uwagę docelową konieczność sprzężenia naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Europejskiej - również winny być możliwie szybko spełniane przez krajowe przedsiębiorstwa tej wielkości.
Opracowanie i wdrożenie systemu zapewnienia jakości w tych przedsiębiorstwach podlega takim samym zasadom, jak w przedsiębiorstwach o większej wielkości. Natomiast dokumentacja opisująca system zapewnienia jakości, jak i system organizacji - z uwagi na małą wielkość analizowanych przedsiębiorstw, winna być bardziej zwartą, adekwatną do pełnionych funkcji zarządzania działalnością organizacji.
W pracy przedstawiono wyniki badań poświęconych aktualnemu stanowi problematyki jakościowej w krajowych przedsiębiorstwach malej i średniej wielkości.
PROCES WDRAŻANIA SYSTEMU ZAPEWNIENIA JAKOŚCI ZGODNIE Z NORMAMI ISO SERII 9000
Analiza procesu wdrażania systemów zapewnienia jakości była już przedmiotem szeregu badań i analiz.
Przyjmuje się, że kolejność postępowania w trakcie tego procesu powinna zasadniczo przebiegać w czterech etapach, a to:
üdiagnoza stanu istniejącego;
üproces ustawicznego szkolenia w zakresie problematyki jakościowej;
übudowa systemu wraz z opracowaniem dokumentacji systemowej;
üwdrażania systemu, jego badanie w trakcie auditów wewnętrznych i certyfikacja.
I tak diagnoza systemu winna odpowiedzieć na pytanie-w jakim stadium pod względem systemu zapewnienia jakości znajduje się analizowane przedsiębiorstwo i jaki model systemu będzie modelem optymalnym. Należy przy tym uwzględnić fakt, iż normy ISO serii 9000 podlegają ciągłej nowelizacji i rozwojowi (rys. 1).
Rys. 1. Rozwój norm ISO serii 9000
Podjęcie decyzji o opracowaniu i wdrożeniu systemu zapewnienia jakości inicjuje jednocześnie proces ustawicznego szkolenia w zakresie problematyki jakościowej całej załogi przedsiębiorstwa.
Należy przy tym podkreślić, że budowa systemu zapewnienia jakości zgodnie z normami ISO serii 9000 jest przedsięwzięciem żmudnym i pracochłonnym. Z reguły wymaga ona reorganizacji struktury organizacyjnej przedsiębiorstwa, wprowadzenia do Zarządu Centrum Zarządzania Jakością oraz opracowania dokumentacji opisującej system zapewnienia jakości w układzie hierarchicznym (rys. 2).
Z dotychczasowych doświadczeń wynika, iż generalnie ten etap tworzenia systemu powinien być tworzony siłami własnymi z ewentualną pomocą konsultantów.
Etap IV to wdrożenie zbudowanego systemu, jego analiza i weryfikacja na drodze auditów wewnętrznych, które winny być realizowane siłami własnymi, jak i z pomocą zewnętrzną oraz w przypadku stwierdzenia spełnienia wymagań zawartych w przyjętym modelu normy ISO serii 9000 - poddania się procesowi certyfikacji. Powyższe znajduje potwierdzenie w praktyce.
Rys. 2. Piramida dokumentacji.
Przeprowadzone badania obejmowały analizę stanu i program działania krajowych przedsiębiorstw malej i średniej wielkości - w odniesieniu dla spełnienia wymagań Unii Europejskiej w zakresie jakości.
Dla uzyskania wymienionych danych posłużono się metodą ankietyzacji. Opracowana dla potrzeb badania ankieta obejmowała oprócz formalnych danych o przedsiębiorstwie, m.in. takie dane, jak:
üliczbę osób zatrudnionych w przedsiębiorstwie,
üwykształcenie personelu i jego znajomość problematyki jakości z uwzględnieniem nowej filozofii jakości,
üpytania z zakresu wyboru i wdrażania norm ISO serii 9000, ISO 14001 i filozofii TQM,
üobecność w strukturze przedsiębiorstw laboratoriów badawczych lub pomiarowych,
üudział kadry i pracowników w procesie wdrażania systemu jakości,
üwyboru jednostki certyfikującej,
üinnych zagadnień.
WYNIKI BADAŃ l ICH ANALIZA
Zakres ankietowanych przedsiębiorstw małej i średniej wielkości obejmował wszystkie województwa w kraju, przy czym nie uzyskano odpowiedzi z 16 województw.
Ankietowane przedsiębiorstwa reprezentowane były głównie przez branże: produkcyjną (61%), usługową (20%) i handlową (19%)
Ich wielkość pod względem zatrudnienia w stosunki do analizowanej populacji przedstawiono na rysunku 4 W badanej populacji dominującą grupę stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające od l do 250 osób. Resztę ankietowanych przedsiębiorstw stanowiły przedsiębiorstwa zatrudniające ponad 250 osób (35%).
Z danych wynika, iż tylko część z ankietowanych przedsiębiorstw (32 przedsiębiorstwa), poza posiadającymi już certyfikaty (19 przedsiębiorstw), zamierza wdrożyć lub wdraża u siebie przyjęty model systemu zapewnienia jakości zgodnie z normą ISO 9001 lub ISO 9002. Jest to nieznacznie powyżej polowy przedsiębiorstw, które poddały się ankietyzacji i świadczy o niedostatecznej wiedzy tych przedsiębiorstw w zakresie nowej filozofii jakości, jak i o przewidywanych trudnościach natury obiektywnej o ewentualnym procesie budowy i wdrażania systemu zapewnienia jakości. Wśród przedsiębiorstw posiadających już certyfikaty systemu zapewnienia jakości -certyfikaty były w większości uzyskane w jednostkach zagranicznych.
Tabelka Wykaz jednostek, które certyfikowały system zapewnienia jakości
w ankietowanych przedsiębiorstwach
|
Lp.
|
Firma certyfikująca
|
Ogółem
|
|
1
|
PCBC - Polska
|
5
|
|
3
|
BVQI - Wielka Brytania
|
2
|
|
7
|
RW TUV - Niemcy
|
8
|
|
8
|
GL - Niemcy
|
1
|
|
11
|
SGS - ICS - Wielka Brytania
|
1
|
|
15
|
SO - QAR - Wielka Brytania
|
1
|
|
16
|
SAI - Irlandia
|
1
|
|
|
Razem
|
19
|
Przeprowadzone badania znajomości problematyki jakościowej wśród kadry kierowniczej zgodnie z nową filozofią jakości - wykazały, że brak znajomości tej problematyki występuje wśród około 1/4 respondentów. Największą znajomością tej problematyki charakteryzowała się kadra kierownicza przedsiębiorstw produkcyjnych. Znacznie mniejszą i porównywalnie kadra przedsiębiorstw handlowych i usługowych.
Również kadra kierownicza ankietowanych przedsiębiorstw porównywalnie deklaruje potrzebę dalszego doskonalenia swojej wiedzy w zakresie jakości.
Powyższe wskazuje na fakt, iż przedsiębiorstwa produkcyjne są w najbliższym kontakcie z kontrahentami zagranicznymi, zwłaszcza z państw Unii Europejskiej, gdzie certyfikat systemu jakości jest gwarancją i wyróżnikiem przedsiębiorstwa.
Fundamentalną sprawą w przedsiębiorstwach wdrażających system zapewnienia jakości jest opracowanie i znajomość polityki jakości. Wśród ankietowanych przedsiębiorstw deklarujących znajomość tego zagadnienia zdecydowanie najlepiej jest ono prezentowane w przedsiębiorstwach o charakterze produkcyjnym. Powyższe zdaje się korelować udziałowe z prowadzonym procentem szkolenia. Przy czym w grupie przedsiębiorstw usługowych i handlowych, większy jest udział przedsiębiorstw usługowych, co również zdaje się wskazywać na wymagania w tym zakresie wynikające z kontaktów z państwami Unii Europejskiej.
Przedstawione pokrótce dane wskazują zdecydowanie na jeszcze dużą nieznajomość problematyki jakościowej - zgodnie z wymaganiami norm ISO serii 9000 wśród krajowych przedsiębiorstw małej i średniej wielkości.
Powyższe powinno więc być przedmiotom dalszych badań i analiz na większych populacjach przedsiębiorstw. Wynikające bowiem wnioski z przeprowadzonych badań w kontekście dalszego sprzężenia naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Europejskiej w chwili obecnej są niezadowalające dla analizowanego procesu.
PODSUMOWANIE
Jak wspomniano na wstępie niniejszej pracy, krajowe przedsiębiorstwa małej i średniej wielkości stają się powoli dominującą grupą przedsiębiorstw w branży produkcyjnej, a także usługowej i handlowej. Zgodne jest to z duchem transformacji naszej gospodarki, jak i faktem, iż ma być ona docelowo sprzężona z gospodarką państw Unii Europejskiej.
Przeprowadzona analiza wykazała jednakże, że stan problematyki jakościowej w tej grupie przedsiębiorstw jest niewystarczający - zarówno od strony ilościowej, jak i jakościowej. Występuje duży stopień nieznajomości w zakresie tego, tak istotnego dla naszej gospodarki zagadnienia. Powyższe wskazuje więc na pilną potrzebę przedsięwzięcia określonych działań w tym zakresie, zwłaszcza od strony zmiany mentalności kadry kierowniczej, a przede wszystkim personelu analizowanych przedsiębiorstw. Działania takie wymagają jednakże określonych nakładów finansowych - zarówno ze strony budżetu krajowego, jak i funduszów programów pomocowych ze strony państw Unii Europejskiej, a także Organizacji Narodów Zjednoczonych.
Powyższe powinno prowadzić również do stworzenia odpowiedniego programu narodowego na rzecz realizacji i wdrażania problematyki projakościowej, zgodnego z nową filozofią jakości - w oparciu o normy ISO serii 9000, docelowo realizowanego także w krajowych przedsiębiorstwach małej i średniej wielkości z różnych branż.
W realizacji proponowanego przedsięwzięcia powinny uczestniczyć wszystkie jednostki kreujące rozwój problematyki projakościowej w kraju, a przede wszystkim: Ministerstwo Gospodarki, Polskie Centrum Badań i Certyfikacji, Krajowa Izba Gospodarcza, Ministerstwo Edukacji, Centralne i Wojewódzkie Jednostki Administracyjne, Naczelna Organizacja Techniczna. W odniesieniu do przedsiębiorstw małej i średniej wielkości istotną rolę w tym zakresie winna spełniać Polska Fundacja Promocji i Rozwoju Małych i Średnich Przedsiębiorstw.
Program taki, wzorem podobnych, zrealizowanych w państwach Unii Europejskiej, m.in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwecji winien rozpocząć funkcjonowanie od realizacji odpowiedniego programu edukacyjnego, realizowanego w pierwszej kolejności na poziomie szkolnictwa średniego i wyższego.
Oprócz programu edukacyjnego. Narodowy Program Jakości winien obejmować odpowiednie działania resortu gospodarki, jak i administracji państwowej, a także organizacji inżynierskich - w tym zwłaszcza szczebla wojewódzkiego i niższych.
Zagadnienie to winno znaleźć odpowiednie odzwierciedlenie we współpracy z korzystnie funkcjonującym i mającym duże osiągnięcia Programem Promocji Jakości Ministerstwa Gospodarki, jak i pracami Komitetu Jakości KIG - w tym przypadku w odniesieniu do analizowanej grupy przedsiębiorstw. Dużą rolę w tym względzie mogłyby odegrać Regionalne Izby Gospodarcze, w których w większości są zrzeszone analizowane przedsiębiorstwa.
Stworzenie takiego Narodowego Programu Poprawy Jakości powinno zdecydowanie wpłynąć na eliminację stwierdzonych luk w zakresie problematyki jakościowej analizowanej grupy przedsiębiorstw - co jest również zbieżne z obserwacjami i zaleceniami zagranicznymi w tym zakresie.
Tym samym więc stworzony Narodowy Program Poprawy Jakości odegrałby istotną rolę w przybliżeniu krajowych przedsiębiorstw malej i średniej wielkości do wymaganego we współpracy międzynarodowej poziomu zapewnienia jakości, umożliwiając tym samym szybsze sprzężenie naszej gospodarki z gospodarką państw Unii Europejskiej.
LITERATURA
Stanisław Tkaczyk :
[1] Nowe Życie Gospodarcze, 16, 1996, 22.
[2] Przegląd Organizacji 11, 1995, 32.
[3] Mat. Konf. Analiza stanu i program działania małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie dostosowania wymagań jakościowych Unii Europejskiej, Busko – Zdrój 1997, 45.
[4] Tkaczyk A.M.: Problemy Jakości, 7, 1997, 16.
